Kí và đặc điểm thể kí.
Kí (tiếng Nga: ocherk, tiếng Pháp: essai reportage) là một loại hình văn học trung gian, nằm giữa báo chí và văn học, gồm nhiều thể, chủ yếu là văn xuôi tự sự như bút kí, hồi, kí, du kí, phóng sự, kí sự, nhật kí, tuỳ bút*l,…
Do tính chất trung gian mà có người liệt kí vào cận văn học. Không nên căn cứ vào cách gọi tên của nhà văn đối với tác phẩm để xác định thể loại. Chẳng hạn Tây sương kí của Vương Thực phù thực ra là một vở kịch, Tây du kí của Ngô Thừa Ân là tiểu thuyết, Nhật kí người điên của Lỗ Tấn là truyện ngắn.
Kí có đặc trưng riêng, do nội dung và quan điểm thể loại của kí quy định. Kí không nhằm vào việc miêu tả quá trình hình thành tính cách của các cá nhân trong tương quan với hoàn cảnh. Những câu chuyện đời tư khi chưa nói lên thành các vấn đề xã hội cũng không phải là đối tượng quan tâm của kí.
Đối tượng nhận thức thẩm mĩ của kí thường là một trạng thái đạo đức – phong hoá xã hội (thể hiện qua những cá nhân riêng lẻ), một trạng thái tồn tại của con người hoặc những vấn đề xã hội nóng bỏng. Vì thế, có nhiều tác phẩm kí rất gần gũi với truyện ngắn. Nhưng khác với truyện ngắn, truyện vừa, đặc biệt là tiểu thuyết, kí có quan điểm thể loại là tôn trọng sự thật khách quan của đời sống, không hư cấu.
Nhà văn viết kí luôn chú ý đảm bảo cho tính xác thực của hiện thực đời sống được phản ánh trong tác phẩm. Kí thường không có cốt truyện có tính hư cấu. Sự việc và con người trong kí phải xác thực hoàn toàn, có địa chỉ hẳn hoi. Đó là vì kí dựng lại những sự thật đời sống cá biệt một cách sinh động, chứ không xây dựng các hình tượng mang tính khái quát. Tính khái quát do tác giả kí thể hiện bằng suy tưởng.
Kí ra đời rất sớm trong lịch sử văn học của nhân loại. Nhưng phải đến thế kỉ XVII, đặc biệt từ thế kỉ XIX, khi đời sống lịch sử của các dân tộc ngày càng phát triển theo hướng tăng tốc, khi kĩ nghệ in ấn và báo chí phát triển, văn học mở cửa, xé rào để thâm nhập vào các lĩnh vực hoạt động tinh thần khác, nhà văn ngày càng có ý thức tham gia trực tiếp vào những cuộc đấu tranh xã hội, kí mới thực sự phát triển mạnh mẽ.
Trong văn học Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám, kí giữ một vai trò đặc biệt quan trọng. Nhiều tác phẩm kí có giá trị lần lượt xuất hiện, góp phần tạo nên bộ mặt đa dạng của đời sống văn học. Những tác phẩm ấy đã phản ánh kịp thời, nhiều mặt của hiện thực đời sống bề bộn, phong phú, xứng đáng là “bộ đội tiền tiêu” của văn học nghệ thuật.
Giữa cuộc sống đầy biến động hiện nay, thời đại của thông tin trong đó có thông tin nghệ thuật, kí lại càng có cơ hội phát triển mạnh mẽ hơn nữa. Tuy nhiên, cần thấy rằng, giữa kí văn học và kí báo chí còn là một khoảng cách khá rõ. Người viết kí cần phấn đấu bền bỉ để cho nhiều tác phẩm kí báo chí trở thành kí văn học, trở thành những tác phẩm kí có sức sống bền lâu trong đời sống văn học.
