Cảm nhận bài thơ “Bạn đến chơi nhà” của Nguyễn Khuyến.
- Mở bài:
Nguyễn khuyến là một trong những nhà thơ lớn của nền thơ Việt Nam thế kỉ XVIII-XIXI. Cuộc đời Nguyễn Khuyến phần lớn sống quanh quẩn thôn Vị Hạ trong cảnh sống thanh bạch, đầm thấm với bà con, làng xóm. Với điều kiện sống như thế, ông trở thành nhà thơ lừng danh viết về nông thôn. Thơ Nguyễn khuyến bình dị, không hề cầu kì về câu chữ, thể hiện một tâm hồn đằm thắm, ôn hòa, hết lòng vì nước vì dân. Bài thơ “Bạn đến chơi nhà” là tác phẩm tiêu biểu của hồn thơ ấy.
- Thân bài:
Mở đầu bài thơ, tác giả dựng lên tình huống hoàn toàn không có gì tiếp bạn. Cái cảnh khó khăn, túng thiếu của ông già quê hiện lên thật xúc động:
“Đã bấy lâu nay bác tới nhà”
Người bạn ấy hẳn là người bạn quý, từ lâu mong đợi. Bấy lâu bác mới tới thăm nhà là một dịp hiếm có để hàn huyên, tâm sự. Tất nhiên, chủ nhà cũng cần phải tiếp đãi chu đáo, vì lâu rồi bạn chưa có dịp ghé thăm để thể hiện tấm lòng mến bạn hiếu khách của mình. Thế nhưng, niềm vui chưa kịp chín nở thì nỗi lo đã tới. Sáu câu thơ tiếp theo, tác giả nói về gia cảnh thiếu thốn và khó khăn của mình một cách đầy hóm hỉnh:
“Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có”.
Lời trình bày của tác giả chân thực quá. Tấm lòng đãi khách đã sẵn có nhưng ngặt nỗi tình thế trớ trêu quá. Hẳn có tiền để mua một vài thứ thịnh soạn nhưng người trẻ vắng nhà, không có ai sai bảo. Nhà có ao sâu cá nhiều nhưng đương mùa nước lớn, khó mà đánh bắt được cá. Vườn rộng, gà nhiều nhưng rào lại thưa, chẳng thể đuổi bắt. Luống rau, giàn bầu, dải mướp xanh tươi nhưng mới chớm nụ, đương hoa chưa thể dụng được. Đến cả miếng trầu thơm cũng không có.
Quả là một hoàn cảnh éo le thay. Vật phẩm có mà như không có; không có mà đầy ắp ở xung quanh. Khánh nghe chủ nhà phân trần cũng chỉ biết mỉm cười mà thôi. Tác giả tạo ra sự thiếu thốn được nói quá, được cường điệu để tạo được nụ cười hóm hỉnh, thân mật, tế nhị mà sâu sắc. Mặt khác, nói quá thiếu những thứ như thế để làm nổi bật một cái có thật thiêng liêng, cao quý đó là tình bạn chân thành.
Tình bạn vốn là một đề tài nổi bật trong thơ Nguyễn Khuyến. Ông có nhiều bài thơ hay viết về tình bạn (bạn cùng quê, bạn đồng môn, đồng khoa, …) như: “Khóc Dương Khuê “, “Lụt hòi thăm bạn “… Thực ra khi cáo quan về ở ẩn, cuộc sống của Nguyễn Khuyến có đạm bạc nhưng với cơ ngơi “năm gian nhà cỏ thấp le té” và “Chín sào tư thổ là nơi ở Một bó tàn thư ấy nghiệp nhà” (Ngày xuân dạy các con). Hơn nữa trong một bài tự trào, nhà thơ có viết “đi đâu cũng giở cối cùng chày” thì không đến nỗi ông không lo nổi bữa cơm đàng hoàng để mời bạn, cũng không đến nỗi “đầu trò tiếp khách trẩu không có”. Vậy đây ắt hẳn là cách nói phóng đại, cường điệu chỉ cốt để đùa vui như tính tình vốn hóm hỉnh của cụ Tam Nguyên Yên Đổ.
Giọng điệu của những câu thơ toát lên sự hóm hình. Hư từ: thời, phó từ: chửa, mới, đương, …, những tính từ: sâu, cả, rộng, thưa được sử dụng khéo léo, tự nhiên góp phần tạo ra một tiếng cười kín đáo, vui vẻ. Đằng sau mỗi câu thơ, ta như thấy một đôi mắt rất vui, hấp háy tinh nghịch của cụ Tam Nguyên.
Điều thú vị của đoạn thơ này đó là tác giả nói không có cá, không có gà, không có rau dưa…nhưng đoạn thơ vẫn gợi nên một bức tranh thôn quê dân dã, thân thuộc mà sinh động. Hình ảnh Nguyễn Khuyến trong bức tranh quê ấy thật hồn hậu. Ông sống chan hoà với thiên nhiên vườn Bùi chốn cũ. Ông hăng hái dẫn người bạn của mình đi thăm thú điền viên. Làng cảnh vùng chiêm trũng này cũng chính là nơi ông giữ trọn khí tiết thanh cao của mình. Do đó, bài thơ không chỉ gợi nên một bức tranh quê mộc mạc mà còn gợi cả tình quê ấm áp, hồn hậu.
Qua lời thơ hóm hỉnh trào lộng vui vẻ, nhà thơ bày tò cuộc sống thanh bạch, tâm hổn thanh cao của một nhà Nho khước từ mọi bổng lộc thực dân Pháp, lui về ở ẩn nơi quê nhà. Cuối câu chuyện vui ấy, nhà thơ trở về với tình bạn khả kình, thiêng liêng:
“Bác đến chơi đây ta với ta”
Một lần nữa, từ “bác” lại xuất hiên cuối bài, thân mật mà trân trọng. Cụm từ “ta với ta” không hề gợi nên sự quạnh vắng, cô đơn và buồn man mác như trong thơ Bà Huyện Thanh Quan mà gợi nên sự chan hòa quấn quýt.
“Ta” thứ nhất là Nguyên Khuyến. “Ta” thứ hai cũng là người bạn. Nguyễn Khuyến tiếp bạn không bằng cao lương mĩ vị mà bằng cả tấm lòng chân thành. Nguyễn Khuyến đãi bạn bằng cả tấm lòng, bằng tình bạn đậm đà, thắm thiết.
Với Nguyễn Khuyến, tình bạn đẹp là tình bạn có tình cảm phải chân thành, không câu nệ vật chất tầm thường. Hơn nữa, tình bạn ấy phải vượt lên mọi thứ vật chất tầm thường. Đã là tri kỉ, tri âm thì gắn bó bởi sự đồng cảm, chân thành, đâu cần mâm cao, cỗ đầy, rượu trà. Tình bạn cao đẹp ấy chính là một bữa tiệc tinh thần vừa đủ sự sang trọng, ngon lành.
“Tôi” với “bác” chỉ có hai người nhưng tuy hai mà một. Câu này lại tiếp tục sự đùa vui của chủ để tỏ tình thân mật với bạn hiền và khẳng định tình bạn cao đẹp vượt lên mọi lề thói, lễ nghi thông thường. Cụm từ này kết thúc bài thơ đã để lại dư vị ngọt ngào, thân thiết về tình bạn chân thành Tình bạn của Nguyễn Khuyến cũng giúp ta nhận thấy nhân cách cao đẹp, tâm hồn trong sáng của vị Tam Nguyên Yên Đổ.
Đặt quan niệm về tình bạn của Nguyễn Khuyến trong hoàn cảnh xã hội, trong nhân tình thế thái đảo điên lúc bấy giờ, ta mới càng thấy trân trọng lối sống thanh cao và tình bạn đẹp đẽ của nhà thơ:
“Còn bạc, còn tiền, còn đệ tử ,
Hết cơm, hết rượu, hết ông tôi ”
Câu thơ tám sáng bừng. Đến giờ người ta không còn bán túi bán nghi mà thực sự hiểu cái hoàn cảnh trớ trêu ở sáu câu thơ trên là cái cớ để nhà thơ thể hiện quan điểm tư tưởng, tình cảm của mình. Câu thơ tám lấy lại thế cân bằng cho cả bài thơ.
- Kết bài:
Nguyễn Khuyến có tâm hồn đồng điệu, không đến nỗi cô đơn, buồn vắng chỉ có một mình với chính mình giữa trời mây, non nước. Tuy hết lòng vì nước vì dân, muốn ra tay cứu vớt cuộc đời nhưng ông vẫn ngầm tách mình với xã hội suy đồi, hỗn loạn đó. “Ta với ta” đôi bạn già đó không nhập cuộc với nhiều kẻ bon chen, xu nịnh đầy rẫy. Bằng cách cố tình dựng lên một hoàn cảnh hoàn toàn không có một thứ gì để đãi khi bạn đến chơi nhà. Bài thơ bạn đến chơi nhà đã bộc lộ một tình bạn đậm đà, thắm thiết, bất chấp mọi điều kiện.
Xem thêm:
LUYỆN TẬP
Câu 1:
- Bài thơ sử dụng thể thơ nào?
- Nội dung chính của bài thơ là gì?
- Vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Khuyến được bộc lộ trong bài thơ như thế nào?
- Tiếng cười hóm hình trong bài thơ được toát lên từ yếu tố nào?
- Trường hợp nào dưới có thể thay thế cho từ “khôn” trong câu: “Ao sâu nước cả khôn chài cá”?
Câu 2: Em chọn cách ngắt nhịp câu thơ nào trong câu thơ dưới đây. Giải thích vì sao em lại chọn như vậy?
– “Đã bấy lâu / nay bác tới nhà”
Hay:
– “Đã bấy lâu nay / bác tới nhà”
– “Đầu trò tiếp khách / trầu không / có”
Hay:
– “Đầu trò tiếp khách / trầu / không có”
Câu 3:
– “Đã bấy lâu nay bác tới nhà” (Bạn đến chơi nhà)
“Muốn đi lại tuổi già thêm nhác
Trước ba năm gặp bác một lần
Cầm tay hỏi hết xa gần
Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa can.”
(Khóc Dương Khuê)
Qua nhưng lời thơ giúp em cảm nhận được điều gì về nỗi niềm của tác giả khi có bạn đến chơi nhà?
Câu 4: Có người cho rằng, đọc bài thơ “Bạn đến chơi nhà”, ta vẫn cảm nhận được rất nhiều phong vị làng quê Bắc Bộ. Em có đòng ý với ý kiến đó không?
Câu 5: So sánh cụm từ “ta với ta” trong hai bài “Qua đèo Ngang” và “Bạn đến chơi nhà”.
Câu 6: Cảm nghĩ về bài thơ Bạn đến chơi nhà của Nguyễn Khuyến.
