»» Nội dung bài viết:
Câu đặc biệt
I – THẾ NÀO LÀ CÂU ĐẶC BIỆT?
Cho ba câu sau:
Ôi, em Thuỷ! – Tiếng kêu sửng sốt của cô giáo làm tôi giật mình. Em tôi bước vào lớp.” (in đậm: Ôi, em Thuỷ)
(Khánh Hoài)
Câu được in đậm có cấu tạo như thế nào? Hãy thảo luận với các bạn và lựa chọn một câu trả lời đúng:
A – Đó là một câu bình thường, có đủ chủ ngữ và vị ngữ.
B – Đó là một câu rút gọn, lược bỏ cả chủ ngữ lẫn vị ngữ.
C – Đó là một câu không thể có chủ ngữ và vị ngữ.
| * Ghi nhớ: Câu đặc biệt là loại câu không cấu tạo theo mô hình chủ ngữ – vị ngữ. |
II – TÁC DỤNG CỦA CÂU ĐẶC BIỆT
Cho các câu đặc biệt sau:
1. Một đêm mùa xuân. Trên dòng sông êm ả, cái đò cũ của bác tài phán từ từ trôi (Nguyên Hồng)
2. Đoàn người nhốn nháo lên. Tiếng reo, tiếng vỗ tay. (Nam Cao)
3. “Trời ơi!”, cô giáo tái mặt và nước mắt giàn giụa. Lũ nhỏ cũng khóc mỗi lúc một to hơn. (Khánh Hoài)
4. An gào lên: – Sơn! Em Sơn!, Sơn ơi!; – Chị An ơi! (Nguyễn Đình Thi)
Hãy cho biết tác dụng của các câu đặc biệt trên thể hiện những đặc điểm nào sau đây:
– Bộc lộ cảm xúc.
– Liệt kê, thông báo về sự tồn tại của sự vật, hiện tượng.
– Xác định thời gian, nơi chốn.
– Gọi đáp.
| * Ghi nhớ: Câu đặc biệt thường được dùng để: – Xác định thời gian, nơi chốn diễn ra sự việc được nói đến trong đoạn; |
III – LUYỆN TẬP
1. Tìm trong các ví dụ dưới đây những câu đặc biệt và câu rút gọn.
a) Tinh thần yêu nước cũng như các thứ của quý. Có khi được trưng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhưng cũng có khi cất giấu kín đáo trong rương, trong hòm. Bổn phận của chúng ta là làm cho những của quý kín đáo ấy đều được đưa ra trưng bày. Nghĩa là phải ra sức giải thích, tuyên truyền, tổ chức, lãnh đạo, làm cho tinh thần yêu nước của tất cả mọi người đều được thực hành vào công việc yêu nước, công việc kháng chiến.
(Hồ Chí Minh)
b) Đứng trước tổ dế, ong xanh khẽ vỗ cánh, uốn mình, gương cặp răng rộng và nhọn như đôi gọng kìm, rồi thoắt cái lao nhanh xuống hang sâu. Ba giây… Bốn giây… Năm giây… Lâu quá!
(Vũ Tú Nam)
c) Sóng ầm ầm đập vào những tảng đá lớn ven bờ. Gió biển thổi lồng lộng. Ngoài kia là ánh đèn sáng rọi của một con tàu. Một hồi còi.
(Nguyễn Trí Huân)
d) Chim sâu hỏi chiếc lá:
– Lá ơi! Hãy kể chuyện cuộc đời bạn cho tôi nghe đi!
– Bình thường lắm, chẳng có gì đáng kể đâu.
(Trần Hoài Dương)
2. Mỗi câu đặc biệt và rút gọn em vừa tìm được trong bài tập trên có tác dụng gì?
3. Viết một đoạn văn ngắn (khoảng 5-7 câu) tả cảnh quê hương em, trong đó có một vài câu đặc biệt.
* Soạn bài:
I. Thế nào là câu đặc biệt?
– Câu: Ôi, em Thuỷ! Đây là câu chỉ gồm một từ cảm thán (Ôi) và một cụm danh từ (em Thuỷ).
– Đây không phải câu rút gọn, bởi vì nó không thể có chủ ngữ hay vị ngữ.
– Nói là câu đặc biệt là vì nó không được cấu tạo theo mô hình chủ ngữ – vị ngữ như câu thông thường, cũng không phải được lược bớt thành phần nào đó để có thể khôi phục như câu rút gọn.
Như vậy đáp án cần chọn là C.
II. Tác dụng của câu đặc biệt
Các câu đặc biệt là:
– (1): Một đêm mùa xuân. (Xác định thời gian, nơi chốn)
– (2): Tiếng reo. Tiếng vỗ tay. (Liệt kê, thông báo về sự có mặt của sự vật, hiện tượng)
– (3): “Trời ơi!” (Bộc lộ cảm xúc)
– (4): – Sơn! Em Sơn! Sơn ơi!; – Chị An ơi! (Gọi đáp)
III. Luyện tập
Câu 1: Tìm trong các đoạn văn sau những câu đặc biệt và câu rút gọn:
a. – Không có câu đặc biệt.
– Câu rút gọn:
+ Có khi được trưng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy. Nhưng cũng có khi cất giấu kín đáo trong rương, trong hòm.
+ Nghĩa là phải ra sức giải thích, tuyên truyền, tổ chức, lãnh đạo, làm cho tinh thần yêu nước của tất cả mọi người đều được thực hành vào công việc yêu nước, công việc kháng chiến.
b. – Câu đặc biệt: Ba giây… Bốn giây… Năm giây… Lâu quá!
– Không có câu rút gọn.
c. – Câu đặc biệt: Một hồi còi.
– Không có câu rút gọn.
d. – Câu đặc biệt: Lá ơi!
– Câu rút gọn:
+ Hãy kể chuyện cuộc đời bạn cho tôi nghe đi!
+ Bình thường lắm, chẳng có gì đáng kể đâu.
Câu 2: Nhận xét tác dụng của từng câu đặc biệt và câu rút gọn vừa tìm được.
a. Câu rút gọn: Làm cho lời văn ngắn gọn, tránh lặp thừa.
b. Câu đặc biệt:
– Ba giây… Bốn giây… Năm giây…: Xác định, gợi tả thời gian.
– Lâu quá!: Bộc lộ trạng thái cảm xúc
c. Câu đặc biệt: Thông báo về sự có mặt của sự vật, hiện tượng
d. – Câu đặc biệt: gọi đáp
– Câu rút gọn: làm cho lời văn ngắn gọn, tránh lặp thừa.
Câu 3: Viết đoạn văn ngắn (khoảng 5 – 7 câu) tả cảnh quê hương, trong đó có một vài câu đặc biệt.
Ôi! sông nước quê hương đẹp làm sao. Sau một năm gặp lại, lần đầu tiên, em được nhìn cây cổ thụ già nơi các bạn nhỏ đang nô đò và những tiếng vỗ tay hò reo giữa nơi yên tĩnh ở đồng quê. Không những thế nơi đây đã thay đổi hơn trước, những toà nhà cao tầng đã được xây nhiều hơn trước hoà với con đường đã được tráng một lớp nhựa dày ôi! thật tuyệt vời làm sao. Tiếp sau đó em còn được thưởng thức các món đặc sản ở quê em trông nó ngon tuyệt!. Tuy những ngày về quê không được bao lâu nhưng nó là những kỷ niệm rất có ý nghĩa mà em không thể nào quên được, vì ở đây em còn được ở gần bà nội, ngắm cảnh đồng quê thanh bình yên ả.
