Giới thiệu nhà thơ Xuân Quỳnh và bài thơ Sóng.

Giới thiệu nhà thơ Xuân Quỳnh và bài thơ Sóng.

I. Nữ sĩ Xuân Quỳnh.

1. Tiểu sử.

– Xuân Quỳnh (1942 – 1988), tên đầy đủ là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, là một nữ nhà thơ người Việt Nam. Bà nổi tiếng với nhiều bài thơ được nhiều người biết đến như: Thuyền và biển, Sóng, Thơ tình cuối mùa thu, Tiếng gà trưa,…

– Tháng 2 năm 1955, Xuân Quỳnh được tuyển vào Đoàn Văn công nhân dân Trung ương và được đào tạo thành diễn viên múa. Bà đã nhiều lần đi biểu diễn ở nước ngoài và dự Đại hội thanh niên sinh viên thế giới năm 1959 tại Vienna (Áo).

– Từ năm 1962 đến 1964, Xuân Quỳnh học Trường bồi dưỡng những người viết văn trẻ (khoá I) của Hội Nhà văn Việt Nam. Sau khi học xong, làm việc tại báo Văn nghệ, báo Phụ nữ Việt Nam. Xuân Quỳnh là hội viên từ năm 1967, ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khoá III. Năm 1973, Xuân Quỳnh kết hôn với nhà viết kịch, nhà thơ Lưu Quang Vũ, trước đó, Xuân Quỳnh kết hôn lần đầu tiên với một nhạc công của Đoàn Văn công nhân dân Trung ương và đã ly hôn. Từ năm 1978 đến lúc mất, Xuân Quỳnh làm biên tập viên Nhà xuất bản Tác phẩm mới.

– Xuân Quỳnh mất ngày 29 tháng 8 năm 1988 trong một vụ tai nạn giao thông tại đầu cầu Phú Lương, thị xã Hải Dương (nay là thành phố), tỉnh Hải Dương, cùng với chồng Lưu Quang Vũ và con trai Lưu Quỳnh Thơ mới 13 tuổi.

2. Sự nghiệp văn học.

– Hầu hết những sáng tác của Xuân Quỳnh đều hướng về những chủ đề như: Kỷ niệm tuổi thơ, tình yêu gia đình,… Nội dung thơ ca của bà thường phản ánh về hiện thực của cuộc sống lúc bấy giờ của người dân trong những năm đất nước còn đang bị chiến tranh, nghèo khổ.

– Thơ của bà rất giàu tình cảm và sự tinh tế kèm theo đó là những bài học triết lý, vô cùng ý nghĩa. Mỗi một tác phẩm sẽ xuất hiện rất nhiều cung bậc tâm trạng khác nhau, khi hạnh phúc đắm say, có lúc lại đau khổ, suy tư…

– Một số tác phẩm tiêu biểu của nhà thơ Xuân Quỳnh được xuất bản và được rất nhiều thế hệ độc giả đón nhận đó là:

• Thuyền và biển, Sóng (viết năm 1967, in trong tập Hoa dọc chiến hào năm 1968)
• Tơ tằm – Chồi biếc (tuyển tập 18 bài thơ) thơ được in chung phần Chồi Biếc, NXB văn học, 1963.
• Hoa dọc chiến hào, 28 bài – 1968
• Tự hát – 1984
• Hoa cỏ may, 18 bài thơ – năm 1989
• Sân ga chiều em đi – 1984
• Thơ Xuân Quỳnh – 1992, 1994
• Thơ tình Xuân Quỳnh – Lưu Quang Vũ 1994
• Truyện cổ tích về loài người (Lời ru trên mặt đất, Nhà xuất bản Tác phẩm mới, 1978)

Ngoài ra, bà còn sáng tác rất nhiều tác phẩm viết về thiếu nhi đã được xuất bản như:

• Tiếng gà trưa
• Bầu trời trong quả trứng (thơ thiếu nhi, 1984)
• Truyện Lưu Nguyễn (truyện thơ, 1985)
• Mùa xuân trên cánh đồng (truyện thiếu nhi)
• Bến tàu trong thành phố (truyện thiếu nhi, 1984)
• Vẫn có ông trăng khác (truyện thiếu nhi, 1986)
• Tuyển tập truyện thiếu nhi 1995
• Chú gấu trong vòng đu quay (tập truyện).

Một số bài thơ của Xuân Quỳnh còn được nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc rất hay và thành công đó là Thuyền và Biển, Thơ tình cuối mùa thu, …

3. Phong cách sáng tác.

Thơ của Xuân Quỳnh luôn giàu những cung bậc cảm xúc, những bài thơ ấy khi hạnh phúc say đắm, lúc đau khổ đến tột cùng, gần gũi và thân thuộc với thiên chức của làm vợ và làm mẹ.

Những chủ đề thường xuyên suốt hiện trong thơ của Xuân Quỳnh thường là: tình yêu, kỷ niệm về tuổi thơ, gia đình và chủ yếu các bài thơ có tính hướng nội mang đậm phong cách cá nhân nhưng lại rất đỗi thân thuộc chứ không xa rời thực tế.

Và thơ của Xuân Quỳnh còn là đời sống của chính tác giả trong những tháng năm đất nước còn đang tồn tại chiến tranh. Và điều đặc biệt trong thơ của bà với những thi sĩ hiện đại cùng thời đó là chính là khía cạnh nội tâm sâu sắc.

Tâm trạng vui buồn của Xuân Quỳnh hòa chung với tâm trạng của xã hội. Thơ của bà giàu sự tinh tế và lẩn khuất phía sau đó còn là những tư tưởng, triết lý và tất cả đều được lấy từ chất liệu cuộc sống đời thường.

Bài thơ Sóng là một trong những bài thơ thành công nhất trong sáng tác của Xuân Quỳnh. Sóng thể hiện âm thanh trong trẻo của người con gái khi yêu. Xuân Quỳnh đã bộc lộ hết cảm xúc của cô gái khi đem lòng yêu thương một chàng trai. Mong ước của Xuân Quỳnh chính là có thể hòa vào biển lớn của tình yêu.

“Vì thích thú. Làm văn học cảm thấy mình được sống thêm một cuộc đời nữa. Vì uất ức. Khi mới vào nghề bị xô đẩy, bị khinh rẻ nên tôi phải quyết sống. Mà sống tức là phải viết. Nói được niềm vui nỗi khổ của mình, tôi cảm thấy có cái sung sướng không mấy ai có! Như người khác không được yêu, mình được yêu. Như người khác chỉ biết im lặng mà mình biết nói, và nói lên được thành tiếng.” – Xuân Quỳnh

* Nhận xét: Xuân Quỳnh được coi là nữ sĩ tài năng bậc nhất trong văn học Việt Nam. Những vần thơ của Xuân Quỳnh lôi cuốn độc giả bởi chất thơ trong trẻo, hình ảnh thơ đơn giản, mộc mạc mà đầy ý nghĩa. Tiếng lòng của người con gái được trình bày tự nhiên, đáng yêu, dung dị, vừa thầm kín Á Đông, vừa hiện đại và đầy sức sống của một cô gái trước ngưỡng thời đại mới. Lớn lên giữa một thời kì đất nước phải đương đầu với vô vàn khó khăn về kinh tế, về chiến tranh… Nhưng Xuân Quỳnh, khác nào một cây xương rồng kiên cường và kì diệu trên sa mạc, đã vắt kiệt sức mình để nở những bông hoa quý cho cuộc đời. Xuân Quỳnh làm thơ cốt để diễn tả cuộc sống của chính mình về tất cả mọi phương diện: những khát khao, những tình cảm, những suy nghĩ, và “sự sống” của một người phụ nữ. Vì lẽ đó hầu hết thơ của chị đều là thơ trữ tình. Đất nước, thiên nhiên, thời đại đều được phản ánh vào thơ chị thông qua cái lăng kính trữ tình đó. Thơ Xuân Quỳnh khác nào một cuốn nhật kí bỏ ngỏ và ai ngờ, chính vì vậy mà thơ chị được đông đảo quần chúng – nam, phụ, lão ấu, và cả lính nữa nâng niu và nồng nhiệt đón nhận. Họ bị thu hút bởi những gì rất “Hồ Xuân Hương” nơi chị: Một người phụ nữ xinh đẹp, chân chất, đôn hậu, rất mực yêu đời và vui tính nhưng cung rất mực sắc sảo và “đáo để”. Đột ngột ra đi bởi một tai nạn giao thông vào năm 1988, khi vừa bước vào độ tuổi chín muồi cả về sự nghiệp và cuộc đời của một người phụ nữ, Xuân Quỳnh để lại một khoảng trống trong nền thi ca Việt Nam hiện đại và niềm tiếc thương vô hạn trong lòng độc giả.

Một số nhận định về tác giả, tác phẩm.

1. Ở mỗi tập thơ của Xuân Quỳnh, những bài viết của tình yêu thường để lại nhiều ấn tượng hơn cả. Với giọng điệu hết sức thơ, hết sức tự nhiên, bài “Sóng” thể hiện một tình yêu sâu sắc, bồi hồi, thao thức đến cả trong giấc mơ. Dù có những gian truân cách trở, nhưng tình yêu bao giờ cũng đẹp, cũng đến được tận cùng hạnh phúc, như con sóng nhỏ đến với bờ. (Nhà thơ Việt Nam hiện đại, GS. Phong Lê chủ biên)

2. Thơ Xuân Quỳnh là thơ của một cánh chuồn chuồn bay tìm chỗ nương thân trong nắng nôi giông bão của cuộc đời… Thế giới thơ ca Xuân Quỳnh là sự tương tranh không ngừng giữa khắc nghiệt và yên lành với những biểu hiện sống động và biến hóa khôn cùng của chúng. Ở đó trái tim thơ Xuân Quỳnh là cánh chuồn chuồn báo bão cứ chao đi chao về, mệt nhoài giữa biến động và yên định, bão tố và bình yên, chiến tranh và hòa bình, thác lũ và êm trôi, tình yêu và cách trở, ra đi và trở lại, chảy trôi phiêu bạt và trụ vững kiên gan, tổ ấm và dòng đời, sóng và bờ, thuyền và biển, nhà ga và con tàu, trời xanh và bom đạn, gió Lào và cát trắng, cỏ dại và nắng lửa, thủy chung và trắc trở, xuân sắc và tàn phai, ngọn lửa cô đơn và đại ngàn tối sẫm… (Chu Văn Sơn)

3. Điều đáng quý nhất ở Xuân Quỳnh và thơ Xuân Quỳnh là sự thành thật rất thành thật, thành thật trong quan hệ bạn bè, với xã hội và cả tình yêu. Chị không quanh co không giấu diếm một điều gì. Mỗi dòng thơ, mỗi trang thơ đều phơi bày một tình cảm, một suy nghĩ của chị. Chỉ cần qua thơ ta biết khá kĩ đời tư của chị. Thành thật, đây là cốt lõi thơ Xuân Quỳnh. (Võ Văn Trực)

II. Bài thơ Sóng.

1. Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác

– Xuân Quỳnh sáng tác bài thơ Sóng trong chuyến đi thực tế vùng biển Diêm Điền (Thái Bình) (29/02/1967). Tác phẩm in trong tập “Hoa dọc chiến hào”.

2. Nội dung bài thơ.

a. Sóng – Khát vọng tình yêu của người con gái

– Mở đầu khổ 1, tác giả đã nêu ra những trạng thái đối lập của con sóng: “Dữ dội” >< “dịu êm”; “Ồn ào” >< “lặng lẽ” → đây chính là hình ảnh thật của những con sóng ngoài biển khơi, cũng chính là trạng thái của người con gái khi yêu. Tình yêu có lúc dịu dàng, sâu lắng nhưng cũng có những lúc cuồng nhiệt, mạnh mẽ.

– Để hướng đến một tình yêu rộng lớn, đích thực luôn là khát vọng của con người cũng giống như những con sóng không chịu bó hẹp trong lòng sông mà muốn vươn ra biển cả:

Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể

– “Sóng tìm ra tận bể” là tìm thấy chính mình. Trong tình yêu của con người cũng vậy, đến với tình yêu, con người mới tìm thấy chính mình và luôn tự hoàn thiện mình.

– Nhân vật trữ tình cảm nhận sự tương đồng giữa sóng và khát vọng tình yêu của tuổi trẻ:

Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ

– Khát vọng tình yêu đã hóa thân vào một biểu tượng đẹp là sóng. Giống như con sóng muôn đời vẫn dạt dào biển cả, tình yêu muôn đời vẫn là nỗi khát khao, đam mê của tuổi trẻ.

b. Ngọn nguồn của sóng – Người con gái truy tìm sự bí ẩn của tình yêu.

– Điểm khởi đầu bí ẩn của sóng cũng giống như điểm khởi đầu bí ẩn của tình yêu:

Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu

– Nhân vật trữ tình tự nhận thức về tình yêu trong lòng mình, tự soi vào lòng mình để tìm lời giải đáp cho sự khởi nguồn của tình yêu để rồi bất ngờ thú nhận bằng một sự chân thành, tự nhiên và rất phụ nữ:

Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau

– Ngay cả Xuân Diệu – ông hoàng thơ tình cùng từng phải khẳng định:

Làm sao cắt nghĩa được tình yêu
Có khó gì đâu một buổi chiều
Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt
Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiu

Như vậy, tình yêu đến với mỗi con người như một điều kì diệu vượt ra ngoài tầm kiểm soát của nhận thức và lý trí. Đó chính là điều kì diệu và bí ẩn tạo nên sức hấp dẫn vĩnh cửu của tình yêu.

c. Sóng – Nỗi nhớ thủy chung trong tình yêu

– Âm hưởng cả đoạn thơ này là âm hưởng khẳng định, âm hưởng của niềm tin bất di bất dịch.

– Trong khổ thơ thứ 5, nỗi nhớ được diễn tả thật mãnh liệt, da diết hiển hiện trong mọi chiều kích của không gian, thời gian, trạng thái của cuộc sống. Hàng loạt các từ ngữ trái nghĩa có trong khổ thơ:

Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được

– Tình yêu luôn đi liền với nỗi nhớ, bao trùm cả không gian, khắc khoải trong thời gian, ăn sâu vào ý thức, tiềm thức và đi cả vào trong giấc mơ:

Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức

Cái “thức” trong mơ ấy chính là sự thật nỗi lòng của người con gái đang yêu.

– Sự khát khao hướng về nhau, có nhau và sự bày tỏ niềm tin tuyệt đối vào lòng chung thủy được thể hiện thật dứt khoát qua các câu khẳng định tuyệt đối:

Dẫu xuôi về phương Bắc
Dẫu ngược về phương Nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh – một phương

– Trong trời đất có bốn phương, tám hướng nhưng không có phương nào là “phương anh” vậy mà trong tình yêu của người con gái lại có “phương anh” và chỉ hướng về một phương duy nhất ấy.

– Nhân vật trữ tình tự bạch chân thành mà mãnh liệt nỗi nhớ, khát vọng thủy chung, nỗi khao khát hướng về nhau, có nhau. Trạng thái tâm hồn ấy vừa mạnh mẽ vừa sâu lắng quyện hòa trong những quan sát và suy tư từ con sóng.

→ Tóm lại, có thể nói rằng hình tượng sóng đôi “sóng” và “em” đã bộc lộ được tâm trạng khát khao, nỗi nhớ da diết vừa trực tiếp lại vừa gợi cảm như những vòng sóng nối tiếp nhau cùng dội lại, cùng cộng hưởng và lan tỏa.

d. Những suy tư về cuộc đời và khát vọng tình yêu.

– Suy tư về cuộc đời: Cuộc đời mỗi người tuy dài nhưng vẫn luôn là hữu hạn trong dòng thời gian, cũng “như biển kia dẫu rộng” vẫn không so được với cái bao la vô tận của bầu trời.

– Khát vọng hóa thân, phân thân vào sóng thật mạnh mẽ. Tình yêu đôi lứa thật sự hạnh phúc khi hòa nhập trong biển lớn tình yêu của cộng đồng:

Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ

→ Khát vọng hóa thân vào biển lớn tình yêu mang một giá trị văn hóa lớn, tạo nên sự thống nhất giữa cái riêng và cái chung; giữa cái hữu hạn và vĩnh hằng.

3. Giá trị bài thơ Sóng.

a. Giá trị nội dung:

– Qua hình tượng sóng, trên cơ sở khám phá sự tương đồng, hòa hợp giữa “sóng” và “em”, bài thơ diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người. Từ đó thấy được tình yêu là một tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn lao của con người.

b. Giá trị nghệ thuật

– Bài thơ mang âm hưởng dạt dào, nhịp nhàng, gợi nhịp độ của con sóng liên tiếp.

– Thể thơ 5 chữ với những dòng thơ thường là không ngắt nhịp, các câu thơ ngắn, đều đặn tạo âm điệu sâu lắng, dạt dào, như âm điệu của những con sóng biển và cũng là sóng lòng của người phụ nữ khi yêu.

– Thành công trong việc xây dựng hình tượng sóng, trở đi trở lại với nhiều cung bậc, gợi những trạng thái cảm xúc đa dạng trong lòng người con gái đang yêu.

– Cách ngắt nhịp linh hoạt, phóng khoáng và cách gieo vần, phối âm độc đáo, giàu sức liên tưởng

– Giọng thơ vừa thiết tha, đằm thắm, vừa mãnh liệt sôi nổi, vừa hồn nhiên, nữ tính

– Xây dựng hình ảnh ẩn dụ – với hình tượng sóng, vừa mang nghĩa thực, vừa mang nghĩa ẩn dụ

– Bài thơ sử dụng các biện pháp nhân hóa, ẩn dụ, đối lập – tương phản,…

Tham khảo:

Giới thiệu nhà thơ Xuân Quỳnh và bài thơ Sóng.

Xuân Quỳnh là một trong số những nhà thơ tiêu biểu nhất của thế hệ các nhà thơ thời kì kháng chiến chống Mĩ. Thơ tình yêu là một mảng đặc sắc và rất tiêu biểu cho hồn thơ Xuân Quỳnh – một trái tim phụ nữ hồn hậu, chân thành, giàu đức hi sinh và lòng vị tha.

Thơ của Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ trưởng thành nhưng vẫn hồn nhiên và tươi tắn, vừa chân thành vừa đằm thắm và luôn khát vọng hạnh phúc bình dị đời thường nhất. Trong thơ Xuân Quỳnh, khát vọng sống, khát vọng yêu chân thành, mãnh liệt luôn gắn liền với những dự cảm lo âu, những mong manh, bất ổn…

Một số tác phẩm chính của Xuân Quỳnh:

• Hoa dọc chiến hào
• Tơ tằm – Chồi biếc (in chung)
• Lời ru trên mặt đất
• Gió Lào cát trắng
• Hoa cỏ may
• Tự hát
• Bầu trời trong quả trứng,…

Tác phẩm “Sóng” được sáng tác năm 1967 khi Xuân Quỳnh đi thực tế vùng biển Diêm Điền (Thái Bình). Đây là bài thơ tiêu biểu nhất của Xuân Quỳnh viết về tình yêu mãnh liệt của người phụ nữ.

Bài thơ là sự vận động và phát triển song hành của hai hình tượng: “sóng” và “em”. Em là cái tôi trữ tình của nhà thơ, là hình tượng được miêu tả trong những cung bậc khác nhau của tình yêu. Sóng là hình tượng nghệ thuật được Xuân Quỳnh sáng tạo để diễn tả những cảm xúc, tâm trạng, những sắc thái tình cảm vừa phong phú vừa phức tạp của một trái tim phụ nữ đang rạo rực, khao khát yêu thương. Sóng chính là hình ảnh ẩn dụ cho trái tim người phụ nữ đang yêu, là sự hóa thân, phân thân của em.

Hai hình tượng ấy khi phân đôi để soi chiếu sự tương đồng, khi hoà nhập để âm vang, cộng hưởng. Trái tim người phụ nữ đang yêu soi vào sóng để nhận ra mình, thông qua sóng để thể hiện những rung động, đam mê, khao khát…Hai hình tượng này đan cài, quấn quít với nhau từ đầu tới cuối bài thơ, soi sáng cho nhau nhằm diễn tả sâu sắc, thấm thía những khát vọng tình yêu trào dâng mãnh liệt trong lòng người phụ nữ.

Với hình tượng sóng, bài thơ làm hiện lên hình ảnh người phụ nữ đứng trước đại dương, mang tâm thế của một cá thể đối diện với cái vô biên và vĩnh hằng, từ đó mà liên tưởng, suy tư, chiêm nghiệm về những khát vọng cũng vô biên, vĩnh hằng của con người trong tình yêu như một nhu cầu tự nhận thức, tự khám phá cái tôi bản thể trong tình yêu. Cảm xúc thơ vì thế vừa sôi nổi, mãnh liệt, vừa có chiều sâu triết lí.

Qua sự tương đồng giữa hình tượng “sóng” và “em”, tác giả muốn diễn tả tình yêu chung thủy, nồng nàn và thiết tha của người con gái. Đó cũng chính là khát vọng muốn vượt lên mọi thử thách về không gian và thời gian để được sống và và được yêu hết mình. Thể thơ 5 chữ với những dòng thơ thường không ngắt nhịp, sự đắp đổi tuần hoàn các thanh bằng trắc ở cuối mỗi câu thơ, khổ thơ, những từ ngữ trùng điệp, những hình tượng ngôn từ sóng đôi hô ứng xô đuổi từ đầu tới cuối bài đã tạo nên âm hưởng dào dạt nhịp nhàng, gợi hình ảnh những con sóng miên man, bất tận, vô hạn vô hồi, khi ào ạt trào dâng, lúc dịu êm, đằm lắng. Đó cũng đồng thời là nhịp điệu những con sóng lòng, những đợt sóng của đam mê khao khát và da diết yêu thương đang cuộn trào trong trái tim người phụ nữ – những con sóng làm nên sức mạnh và vẻ đẹp đắm say cho tâm hồn người phụ nữ đang yêu.