»» Nội dung bài viết:
Phân tích những cách tân mới mẻ của Thanh Thảo trong bài thơ Đàn ghi ta của Lorca.
- Mở bài:
– Thanh Thảo (1946) là nhà thơ trưởng thành trong những năm cuối cuộc kháng chiến chống Mĩ. Thơ ông giàu suy tư, mãnh liệt, phóng túng trong xúc cảm.
– Đàn ghi ta của Lorca được viết năm 1979 tại Đà Nẵng, in trong tập Khối vuông Ru bích (1985). Nhà thơ chọn thời điểm bi phẫn nhất cuộc đời Lorca cho cảm hứng thi phẩm. Bài thơ thể hiện những cách tân mới mẻ tiêu biểu cho kiểu tư duy thơ Thanh Thảo.
- Thân bài:
1. Lý giải chung về sự nỗ lực cách tân thơ Việt của Thanh Thảo.
– Cách tân về phương diện nội dung: xu hướng đào sâu vào cái tôi nội cảm – Là cái tôi hoàn toàn đắm chìm trong cái tôi cảm xúc, không hề có sự chi phối của lý trí.
– Cách tân về phương diện nghệ thuật: tìm kiếm những phương thức biểu đạt mới ở hình thức câu thơ tự do, nhịp điệu thơ, hệ thống thi ảnh, ngôn từ.
– Trong “Đàn ghi ta của Lorca”, cái tôi nội cảm Thanh Thảo đã tìm đến những phương thức biểu đạt mới để xây dựng hai hình tượng xuyên suốt là hình tượng Lorca và tiếng đàn có ý nghĩa biểu tượng. Những nỗ lực ấy của nhà thơ đã mở ra hướng đi mới mẻ cho nền thơ ca Việt Nam hiện đại.
2. Những biểu hiện cụ thể của sự cách tân trong “Đàn ghi ta của Lorca”:
a. Xây dựng hình tượng Lorca và hình tượng tiếng đàn qua hệ thống thi ảnh và ngôn từ mới mẻ
* Lorca – Người nghệ sĩ tự do, cô đơn:
– Hình ảnh thực: “áo choàng đỏ gắt”, “vầng trăng chếnh choáng”, “yên ngựa mỏi mòn” gợi hình ảnh người chiến binh khát khao tự do nhưng đơn độc trong cuộc chiến đấu với chế độ chính trị độc tài đương thời Tây Ban Nha. Một nghệ sĩ cách tân chống lại nền nghệ thuật già nua.
– Hình ảnh biểu tượng: “tiếng đàn bọt nước” → tiếng đàn như có linh hồn, có số phận mong manh. Đó chính là dự cảm, là nền tảng để nhà thơ tái hiện cái chết bi thảm người nghệ sĩ Lorca .
* Lorca – Cái chết oan khuất, đau đớn đầy bi thương:
– Hình ảnh thực: “áo choàng bê bết đỏ” → sự thật phũ phàng, người chiến sĩ Lorca bị giết hại.
– Hình ảnh biểu tượng:
+ “tiếng ghi ta nâu” (gợi chất liệu làm nên cây đàn; màu đồng đất; màu da nâu; nỗi buồn trong thơ Lorca) → tạo âm hưởng vừa gần gũi vừa buồn thương da diết.
+ “tiếng ghi ta xanh biết mấy”: Sự cộng hưởng màu sắc (thị giác) với âm thanh tiếng đàn (thính giác) → gợi sự sống tràn trề và cảm giác đau xót, ngậm ngùi cho vẻ đẹp đang bị phá huỷ. Đó cũng chính là sự nuối tiếc, xót thương của Thanh thảo dành cho Lorca.
+ “tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan”, “ghi ta ròng ròng máu chảy” → Âm thanh chuyển thành hình khối → Âm thanh hoá thành thân phận. Tiếng đàn chính là số phận, là định mệnh nghiệt ngã của người nghệ sĩ Lorca.
→ Bằng bút pháp siêu thực, hệ thống thi ảnh và ngôn từ mới mẻ, Thanh Thảo đã đào sâu vào cái tôi nội cảm của mình để tái hiện hình tượng người nghệ sĩ Lorca trong sự hoà âm với hình tượng tiếng đàn. Ẩn chứa trong từng tiếng đàn là nỗi buồn đau, xót thương mà nhà thơ Thanh Thảo dành cho Lorca – người con tài năng mà đoản mệnh.
* Lorca – cuộc đời, tâm hồn và sáng tạo nghệ thuật đi vào bất tử.
– Hình ảnh biểu tượng: “không ai chôn cất tiếng đàn”, “tiếng đàn như cỏ mọc hoang”. Lời di nguyện của Lorca muốn hâu thế phải biết chôn nghệ thuật của ông để đi đến sáng tạo nghệ thuật mới hơn, hay hơn. Thực tế tiếng thơ của ông đã trở thành bất tử.
– Hình ảnh biểu tượng đậm chất siêu thực: “Lorca bơi sang ngang”, “trên chiếc ghi ta màu bạc” → sắc màu cây đàn vừa gợi sự thanh sạch, ngay thẳng, vừa nhuốm màu siêu thoát, hư ảo nhưng trường tồn. Dù người nghệ sĩ bơi sang ngang với chiếc ghi ta màu bạc của mình nhưng linh hồn, tiếng đàn của anh thì vẫn trường cửu, không ngừng vươn lên, lan toả trong lòng các thế hệ mai sau.
b. Cái tôi nội cảm Thanh Thảo qua hình thức câu thơ giàu tính nhạc.
– Hình thức câu thơ tự do, xoá bỏ mọi ràng buộc, không dấu ngắt câu (toàn bài thơ chỉ có một dấu ba chấm ở cuối bài) thể hiện một dòng cảm xúc liền mạch tuôn chảy giữa những dòng thơ.
– Phép điệp, phép láy tạo nên tiết tấu, nhịp điệu giàu tính nhạc.
– Chuỗi âm thanh “li la li la li” la tạo nên đặc trưng nhạc điêu riêng cho bài thơ, đồng thời để lại dư âm, dư ảnh (chuỗi hoa tím mà Lorca để lại, hay là chuỗi hoa người đời, người thơ thầm kín viếng hương hồn Lorca). Đó là sự giao thoa giữa thơ và nhạc và cũng chính là sự tri ân, ngưỡng mộ thành kính của nhà thơ Thanh Thảo dành cho người nghệ sĩ Lorca
4. Đánh giá nâng cao.
– Bài thơ là sự gặp gỡ của hai nhà thơ, sự giao thoa giữa hai nền văn hoá, thể hiện sâu sắc những cách tân mới mẻ của Thanh Thảo.
– So sánh, mở rộng với một số nhà thơ khác để nhấn mạng sự nỗ lực cách tân thơ Việt của Thanh Thảo.
- Kết bài:
Mỗi nghệ phẩm là một sản phẩm không lặp lại. Không chỉ nội dung, mà ngay cả hình thức. Năng lượng sáng tạo có thể tích tụ lâu dài trong cả ý thức và tiềm thức, bằng cả vốn sống, vốn văn hoá cùng kinh nghiệm nghệ thuật. Sáng tạo nghệ thuật là thế; phải thế mới là nghệ thuật. Là người ham tìm tòi cách tân, Thanh Thảo hiểu rõ điều đó. “Với những bài thơ hay – thi sĩ sáng tạo với toàn bộ thể chất và tâm linh mình, và không biết cái nào bắt đầu trước: thể xác hay tâm linh. Đó là cả một quá trình nhưng sáng tạo là khoảnh khắc. Khoảnh khắc ấy xảy ra càng đột ngột bao nhiêu càng tốt bấy nhiêu”.
