Suy nghĩ: Một cuộc thám hiểm thực sự không phải ở chỗ cần một vùng đất mới mà cần một đôi mắt mới

Bàn về lao động nghệ thuật của nhà văn, Mác-xen Pruxt cho rằng: Một cuộc thám hiểm thực sự không phải ở chỗ cần một vùng đất mới mà cần một đôi mắt mới.

Từ những trải nghiệm trong quá trình đọc tác phẩm văn học, em hãy viết bài văn với nhan đề “Đôi mắt mới trong văn chương“.

Gợi ý làm bài:

1. Giải thích.

+ “Cuộc thám hiểm thực sự”: Quá trình lao động nghệ thuật nghiêm túc, gian khổ và đầy bản lĩnh của nhà văn để sáng tạo nên tác phẩm đích thực.

+ “Vùng đất mới”: Hiện thực đời sống chưa được khám phá (đề tài mới).

+ “Đôi mắt mới”: Cái nhìn, cách cảm thụ con người và đời sống mới mẻ.

→ Hàm ý câu nói: Trong quá trình sáng tạo nghệ thuật, điều cốt yếu là nhà văn phải có cái nhìn và cách cảm thụ độc đáo, giàu tính phát hiện về con người và đời sống.

– Nhận xét: Nhận định của Mác-xen Pruxt đề cập đến yêu cầu cần thiết trong quá trình sáng tạo nghệ thuật (ẩn dụ qua hình ảnh thám hiểm để sáng tạo nên những tác phẩm đích thực, không cần phải tìm đến những “vùng đất những điều thoát khỏi hiện thực cuộc sống mà quan trọng là phải có “đôi mắt mới”, cách nhìn, cách cảm thụ đời sống mới mẻ. Nói một cách khái quát, trong quá trình lao động nghệ thuật, điều cốt yếu là nhà văn phải có cái nhìn và cách cảm thụ độc đáo, mới mẻ, giàu tính phát hiện về cuộc sống và con người.

2. Bàn luận, chứng minh.

* Bàn luận:

+ Để tạo nên tác phẩm nghệ thuật đích thực, nhà văn phải có tài năng, tâm huyết, có bản lĩnh và phải biết lao động nghệ thuật nghiêm túc, gian khổ giống như “cuộc thám hiểm thực sự”. Nếu dấn thân vào “vùng đất mới” mà nhà văn không có cách nhìn, cách cảm thụ đời sống mới mẻ thì cũng không thể tạo nên tác phẩm nghệ thuật có giá trị đích thực.

+ Dù viết về đề tài đã cũ nhưng bằng cái nhìn độc đáo, giàu tính khám phá, phát hiện, nhà văn vẫn thấu suốt bản chất đời sống, mang lại cho tác phẩm giá trị tư tưởng sâu sắc.

+ Nếu nhà văn có “đôi mắt mới”, biết nhìn nhận con người và đời sống giàu tính khám phá, phát hiện lại tiếp cận với một “vùng đất mới”, thì sức sáng tạo của nhà văn và giá trị của tác phẩm càng độc đáo, càng cao. Vì thế, coi trọng vai trò quyết định của“đôi mắt mới” nhưng cũng không nên phủ nhận ý nghĩa của“vùng đất mới” trong thực tiễn sáng tác.

+ Để có cái nhìn và cách cảm thụ độc đáo nhà văn phải bám sát vào hiện thực đời sống; trau dồi tài năng, bản lĩnh (sự tinh tế, sắc sảo…); bồi dưỡng tâm hồn (tấm lòng, tình cảm đẹp với con người và cuộc đời…); xác lập một tư tưởng, quan điểm đúng đắn, tiến bộ.

* Chứng minh:

Cuộc sống bao giờ cũng là nguồn cảm hứng mênh mông, bất tận cho những tâm hồn nghệ sĩ. Nhà văn phải là người tim cho ra được những vẻ đẹp ẩn giấu khắp nơi trong cuộc sống để phản ánh vào trong tác phẩm, phải biết nhiều và đi sâu vào cuộc sống, hiểu tâm hồn của con người để khám phá những vấn đề mới. Hiện thực đời sống được phản ánh trong tác phẩm mới mẻ thì sẽ tạo được sự hấp dẫn, giá trị cho tác phẩm.

Thế nhưng với hiện thực đời sống đi vào trong tác phẩm phải là hiện thực được khúc xạ qua lăng kính chủ quan của nhà văn. Chính vì vậy, sự mới mẻ, độc đáo của một tác phẩm không chỉ nằm ở hiện thực được phản ánh mà nằm ở cách nhìn, cách cảm nhận, cách lí giải của nhà văn đối với hiện thực đó.

Dù đề tài cũ nhưng bằng cái nhìn độc đáo, giàu tính phát hiện và khám phá, nhà văn có thể thấu suốt bản chất của cuộc sống, mang lại cho tác phẩm giá trị tư tưởng sâu sắc. Hay nói cách khác, nhà văn phải biết phát huy vốn ấn tượng riêng của mình để tìm ra những gì mới mẻ trong đề tài quen thuộc, thể hiện một cách nhìn mới, mang đậm dấu ấn chủ quan, đem đến cho người đọc những cảm nhận phong phú, những suy ngẫm đa chiều.

* Chứng minh bằng những trải nghiệm khi đọc tác phẩm: 

– Truyện ngắn “Chí Phèo” của Nam Cao.

+ Đề tài: Cuộc sống của người nông dân nghèo Việt Nam thời kì trước Cách mạng tháng Tám. Đây là đề tài quen thuộc, được nhiều nhà văn khai thác và đã xây dựng được những hình tượng điển hình như trong: Tắt đèn (Ngô Tất Tố), Bước đường cùng (Nguyễn Công Hoan),…

+ Cũng viết về cuộc sống của người nông dân thời kì trước Cách mạng tháng Tám, Nam Cao không chỉ đề cập đến nỗi khổ đau về vật chất của người nông dân mà còn xoáy sâu vào bi kịch tinh thần đau đớn: Bi kịch bị tha hóa, bị cự tuyệt quyền sống làm người lương thiện.

+ Nhà văn trân trọng phát hiện phẩm chất tốt đẹp của con người. Khẳng định bản chất lương thiện của con người không bao giờ mất đi cho dù họ có bị hủy hoại và tàn phá cả nhân hình lẫn nhân tính…

– Bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng.

Khác với các thi sĩ cùng thời, khi viết về đề tài người lính (anh bộ đội Cụ Hồ) thời kỳ đầu cuộc kháng chiến chống Pháp, Quang Dũng thể hiện một cách nhìn mới, một“đôi mắt mới”:

+ Nhà thơ không né tránh hiện thực mà nhìn thẳng vào cuộc chiến khốc liệt để làm nổi bật những hi sinh, mất mát.

+ Con đường Tây Tiến hiện ra vừa dữ dội, hùng vĩ vừa thơ mộng, mĩ lệ một thời.
+ Bức tượng đài người lính Tây Tiến (xuất thân từ tầng lớp trí thức Hà Nội) hào hoa, lãng mạn, đậm tinh thần bi tráng.

3. Đánh giá, mở rộng vấn đề bàn luận.

– Dù dùng “đôi mắt mới” đến đâu, dù mang tính khám phá mới mẻ, độc đáo đến mức nào thì chân giá trị của một tác phẩm vẫn phải thể hiện qua tính chân thực của sự phản ánh; qua những cảm xúc nhân văn; qua những tình cảm cao đẹp; qua những trăn trở, suy tư hướng thiện.

– Để tạo ra một tác phẩm văn học thật sự có giá trị, không chỉ cần một “đôi mắt mới ”- cách nhìn mới mà còn cần một cách nói mới. Những khám phá độc đáo, mới mẻ phải được thể hiện ở cả hai phương diện: nội dung và hình thức.

– Để có thể cảm nhận, thấu hiểu và chiêm nghiệm về những khám phá mới mẻ, độc đáo mà tác phẩm mang đến, người đọc cũng phải tiếp nhận tác phẩm bằng tất cả sự tiến bộ, cởi mở, sáng tạo và tích cực. Đồng thời, cần tuyệt đối tránh làm sai lệch ý nghĩa tác phẩm bằng những phát hiện hòi hợt, thiếu căn cứ, thiếu hiểu biết.

→ Nếu có“đôi mắt mới”, cách nhìn mới thì cho dù có viết về “vùng đất cũ” nhà văn vẫn tạo ra được những áng thơ, thiên truyện độc đáo, có giá trị, có phẩm chất và cốt cách văn học, có sức lay động lòng người, có khả năng sống mãi với thời gian.

Xem thêm:

• Suy nghĩ: “Cái đẹp man mác khắp vũ trụ, len lỏi khắp hang cùng ngõ hẻm, tiềm tàng ở mọi vật tầm thường…” (“Theo giòng” – Thạch Lam)
• Nghị luận: “Một giọt mực có thể làm vạn người suy nghĩ, một cuốn sách hay có thế thay đôi số phận biết bao người”