Phân tích hình ảnh nhân vật anh thanh niên qua cuộc gặp gỡ bất ngờ được thể hiện trong truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”,
- Mở bài:
Nguyễn Thành Long quê ở Quảng Nam, có nhiều đóng góp cho văn học Việt Nam hiện đại ở thể loại truyện ngắn và bút kí. Phong cách văn xuôi của ông nhẹ nhàng, tĩnh cảm, giàu chất thơ và ánh lên vẻ đẹp con người, khiến chúng ta yêu mến cuộc sống và những người xung quanh. Ra đời năm 1970, trích từ tập “Giữa trong xanh, truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” là kết quả sau chuyến đi thực tế ở Lào Cai của tác giả. Cuộc gặp gỡ bất ngờ ấy đã mang đến cho cô kỹ sư trẻ và cả người đọc những tình cảm mới mẻ.
- Thân bài:
Tác phẩm xoay quanh tình huống gặp gỡ tình cờ giữa ông họa sĩ già, cô kĩ sư, bác lái xe với người thanh niên làm công tác khí tượng trên đinh Yên Sơn – Sa Pa cao hai nghìn sáu trăm mét trong vòng ba mươi phút trong chuyến đi nghỉ trước khi về hưu của người họa sĩ và chuyến đi công tác của cô kĩ sư trẻ vừa mới tốt nghiệp đại học. Ở đó, bác họa sĩ và cô kĩ sư không chi nhìn thấy Sa Pa với những rặng đào tươi tắn, với ánh nắng đốt cháy rừng cây, mạ bạc con đèo mà họ còn thu nhận được bao nhiêu điều ý nghĩa từ nhân vật anh thanh niên.
Anh thanh niên làm việc trên “đỉnh Yên Sơn cao hai nghìn sáu trăm mét,… làm công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu” với công việc còn nhiều vất vả, khó khăn với “nhiệm vụ đo giỏ, đo mưa, đo nắng, tinh mây và đo chấn động mặt đất, dự bảo thời tiết hằng ngày để phục vụ sản xuất và phục vụ chiến đấu”. Công việc ấy đòi hỏi phải tỉ mỉ, chính xác và có tinh thần trách nhiệm cao (nửa đêm, đúng giờ “ốp” thì dù mưa tuyết, giá lạnh thế nào cũng phải trở dậy ra ngoài trời làm công việc đã quy định). Nhưng cái gian khổ nhất là phải vượt qua được sự cô đơn, vắng vẻ, quanh năm suốt tháng một minh trên đỉnh núi cao không một bóng người. Đó là một hoàn cảnh thật đặc biệt.
Trong công việc và quan hệ vợi đời sống xã hội, anh là người có lí tưởng, quan niệm sống đúng đắn; say mê công việc, nhiệt tình, có tinh thần trách nhiệm cao. Anh nhận thấy rằng “Khi ta làm việc,ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được? Câu nói ấy như một quan niệm sống, một lí tưởng sống đứng đắn. Ấy là khi con người ta say mê với công việc, công việc không còn là trách nhiệm nữa mà đã trở thành niềm vui, niềm hạnh phúc, là lẽ sống. Với anh, hạnh phúc chính là khi hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình đóng góp một phần công sức của mình cho thành công của một tập thể. Anh biết đặt nhiệm vụ của mình trong công việc của cả tập thể: “huống chỉ việc của cháu gắn liền với việc của bao anh em, đồng chỉ dưới kia”.
Anh thấy “thật hạnh phúc” Trong công việc của mình đang làm. Nhờ anh phát hiện một đám mây khô mà không quân ta hạ được bao nhiêu là quân phản lực Mĩ. Niềm hạnh phúc của một cá nhân được hòa mình vào tập thể, được góp một phần công sức bé nhỏ của minh cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. “Mình sinh ra là gì? Mình đẻ ở đâu? Mình vì ai mà làm việc? “. Anh thanh niên say sưa kể về công việc của minh với một niềm tự hào không chút giấu giếm “làm khí tượng được ở cao thế này mới là thú vị chứ”, “ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được”. Lòng nhiệt thành ấy khiến cô gái và một họa sĩ lão thành sống gần hét cuộc đời này cũng phải ngưỡng mộ.
Ở chính anh “một ấn tượng hàm ơn khó diễn tả dạt lên trong lòng cô gái” còn người họa sĩ lại hạnh phúc bởi một lẽ “bắt gặp được con người như anh ta là một cơ hội hạn hữu cho sáng tác”. Và ông họa sĩ hứa còn quay trở lại gặp anh để xem công việc của anh “thu hút” như thế nào.
Thật ngưỡng mộ, thật tự hào làm sao khi có những con người trẻ tuổi đầy nhiệt huyết như anh. Trong chàng trai trẻ tuổi này còn còn có những hoài bão, khát vọng cao đẹp, khát vọng được đi đến những vùng đất mới, khát vọng được cống hiến của những người trẻ tuổi. “Cháu tưởng cháu được đi xa lắm, hỏa lại không”. Họ hăng hái đi xây dựng cuộc sống mới ở vùng đất Tây Bắc. Đây cũng chính là lí tưởng sống cao đẹp của con người trong thời đại lúc bấy giờ.
Trong quan hệ với bản thân, anh là người có ý chí, nghị lực; sống kỉ luật, nề nếp nhưng rất khiêm tốn. Căn nhà ba gian sạch sẽ, những vật dụng được bài trí một cách gọn gàng, đẹp mắt đã khiến cho mọi người phải ngạc nhiên. Từ cách xếp đặt mọi thứ đã nói lên anh là một người sống rất có kỉ luật và nề nếp. Sống trong một hoàn cảnh khó khăn, thiếu thốn tình cảm nhưng chàng trai trẻ biết cách tự tìm niềm vui cho mình. Anh trồng hoa, nuôi gà và làm bạn với sách.
Với anh, đọc sách cũng là một cách trò chuyện. Nhìn các giá sách, vườn hoa đủ các loại chính là những biểu hiện sự giàu có của một tâm hồn. Anh cảm thấy những công việc của mình là nhỏ bé, là không đáng kể đến so với bao tấm gương khác. Vì vậy nên khi người họa sĩ vẽ chân dung anh, anh từ chối và xin giới thiệu những người đáng vẽ hơn. Chính sự khiêm nhường ấy đã làm nhân cách anh thêm cao đẹp, khiến người họa sĩ già bối rối, khiến cho cô kĩ sư trẻ ngưỡng mộ và vững tin hơn với hướng đi của minh trong tương lai.
Hơn hết cả, trong quan hệ với người khác, anh là người thân thiện, chu đáo, nhiệt tình, cởi mở. “Thèm người’’, “thèm” được trò chuyện đến nỗi anh phải chắn một khúc cây ngang đường để xe phải dừng lại và anh sẽ có cơ hội nhìn trông và nói chuyện với mọi người. Cái sở thích được trò chuyện ấy vẫn còn trong anh khi có đoàn khách thứ hai trong năm đến thăm, anh khẩn khoản “còn hai mươi phút, mời bác và cô vào nhà nông chè, cho cháu nghe chuyện. Cháu thèm nghe chuyện dưới xuôi lắm”.
Tuy cuộc gặp gỡ bất ngờ với các vị khách, nhưng bản thân anh thanh niên không hề bất ngờ. Sự thân thiện được thể hiện trong thái độ cởi mở và bộc trực của anh trong lần gặp gỡ đầu tiên với người họa sĩ già và cô kĩ sư trẻ. Chạy về nhà cắt hoa tặng cô kĩ sư trẻ, chuẩn bị pha nước trà mời khách, chu đáo rót từng chén trà cho khách. Anh hồ hởi kể cho những vị khách nghé về công việc của mình, tặng những món quà để làm kỉ niệm không biết kẻ niệm như thế nào cho thật long trọng. Và khi trò chuyện, anh cảm thấy tiếc vì thời gian trôi qua một cách nhanh chóng. Anh còn là một chàng trai sống rất tình cảm và chu đáo. Nghe tin vợ bác lái xe bị đau, anh đi đào củ tam thất để làm quà. Lúc chia tay với những vị khách mới quen, anh tặng họ một làn trứng để ăn trưa.
Trong truyện ngắn Chiếc lược ngà, nhà văn Nguyễn Quang Sáng cũng đã xây dựng thành công tình huống gặp gỡ bất ngờ, mang lại sự thú vị, hấp dẫn và gây cấn. Có thể nói chính tình huống gặp gỡ bất ngờ ấy đã khơi gợi cho mỗi người bao ấn tượng, bao nghĩ suy. Cuộc gặp gỡ của hai cha con ông Sáu sau tám năm xa cách; cha háo hức con mong đợi, nhưng con không nhận ra cha. Đến lúc con hiểu và thể hiện tình cảm thăm thiết thì cha lại phải lên đường chiến đấu. Dù tình yêu thương con và khát vọng trao cho con một món quà thật ý nghĩa của ông Sáu mãi mãi bị vùi lấp trong thời gian nhưng người đọc nhận thấy tình cảm thiêng ấy đã khác tạc trong lòng người, mãi mãi không bao giờ nhạt phai.
Qua cuộc gặp gỡ bất ngờ, tính cách, tâm lí nhân vật đã được bộc lộ sinh động, tinh tế (Thu hiện lên với cá tính cứng cỏi, ương ngạnh nhưng hồn nhiên, chân thành, mãnh liệt trong tình cảm; ông Sáu trầm tĩnh, sâu sắc, thương con tha thiết). Cùng với những nét đặc sắc nghệ thuật khác (việc lựa chọn ngôi kể phù hợp, giọng kể giàu cảm xúc, chân thực, ngôn ngữ tự nhiên, giản dị và đậm đà màu sắc Nam Bộ), tình huống truyện độc đáo này đã góp phân giúp tác phẩm có sức sống lâu bền trong lòng người đọc.
Những tác phẩm nói trên đều xây dựng nên tình huống gặp gỡ độc đáo để giúp truyện thêm sinh động, tính cách nhân vật được khắc họa rõ nét. Nhưng Nguyễn Thành Long nhấn mạnh vào vẻ đẹp mang tính lí tưởng của người lao động mới trong công cuộc xây dựng đất nước, vẻ đẹp này gắn với khung cảnh giàu chất thơ ở Sa Pa. Nguyễn Quang Sáng tập trung tô đậm tình cha con thiêng liêng đặt trong bối cảnh khốc liệt của chiến tranh và khung cảnh Nam Bộ gần gũi, quen thuộc. Những điều này giúp người đọc nhận thức sâu sắc hơn về giá trị nội dung tư tưởng của tác phẩm, cũng như thấm thìa hơn tình cảm của tác giả thể hiện trong tác phẩm.
- Kết bài:
Không chỉ có tình huống rất tự nhiên nhưng ấn tượng, tác phẩm có sự kết hợp hài hòa tự sự với miêu tả và biểu cảm, khắc họa nhân vật từ nhiều điểm nhìn cùng những đoạn đối thoại, độc thoại tinh tế. Cuộc gặp gỡ bất ngờ đã mở ra một câu chuyện thân ái và đầy ý nghĩa. Hơn hết, tác phẩm đã thể hiện niềm yêu mến đặc biệt của tác giả đối với những con người có lẽ sống cao đẹp đang lặng lẽ quên mình cống hiến cho Tổ quốc, gieo vào lòng người đọc những cảm xúc tích cực, những suy nghĩ đúng đắn về ý nghĩa cuộc đời khi sống và làm việc có lí tưởng, có khát vọng.
