Ước nguyện chân thành và cao quý của nhà thơ Thanh Hải trong bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ”.
- Mở bài:
Thanh Hải là một trong những nhà thơ có mặt sớm nhất trong lực lượng văn nghệ miền nam kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Trọn cuộc đời ông sống và chiến đấu vì nhân dân, đất nước. Cả lúc khi ở trên giường bệnh, ông vẫn một lòng nghĩ về đất nước và trách nhiệm của bản thân đối với dân tộc. “Mùa xuân nho nhỏ” là tác phẩm tiêu biểu nhất của ông. Bài thơ là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nước, với cuộc đời, thể hiện ước nguyện chân thành và cao quý của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, góp một “mùa xuân nho nhỏ” của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc.
- Thân bài:
Cũng như bao nhà văn, nhà thơ cách mạng khác, Thanh Hải đem ngòi bút của mình phục vụ cho công cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc. Cuộc đấu tranh bền bỉ, anh dũng của nhân dân miền Nam, của nhân dân Thừa Thiên, là nguồn cảm hứng chủ yếu của thơ Thanh Hải. Thơ ông chân thật, bình dị, đôn hậu và chân thành, thể hiện tinh tế tâm hồn và tình cảm con người xứ Huế.
Có thể nói bài thơ Mùa xuân nho nhỏ là tâm sự, là tiếng lòng, là ước muốn cuối cùng của nhà thơ. Ở một khía cạnh khác, có thể xem đó là một di chúc tinh thần của Thanh Hải. Dù đang gắng sức chống chọi lại với bệnh tật nhưng lời thơ của ông vẫn chan chứa niềm vui, cuồn cuộn sức sống. Ông say mê trước vẻ đẹp của mùa xuân, khao khát được hòa nhập với nguồn sống bất tận của đất trời.
Bài thơ mở ra với hình ảnh bông hoa tím biếc giữa dòng sông quê hương thơ mọng, êm đềm. Không gian cao rộng của bầu trời, rộng dài của dòng sông, màu sắc hài hoà của bông hoa tím biếc và dòng sông xanh – sắc màu đặc trưng của xứ Huế. Không gian rộn rã, tươi vui với âm thanh tiếng chim chiền chiện hót vang trời, tiếng chim trong ánh áng xuân lan toả khắp bầu trời như đọng thành “từng giọt long lanh rơi”.
Cảm xúc của tác giả trước mùa xuân đất trời thể hiện qua cái nhìn trìu mến với cảnh vật, trong những lời bộc lộ trực tiếp như lời trò chuyện với thiên nhiên “ơi, hót chi… mà…”. Đặc biệt cảm xúc của nhà thơ được thể hiện trong một động tác trữ tình đón trân trọng vừa tha thiết trìu mến với mùa xuân: đưa tay hứng lấy từng giọt long lanh của tiếng chim chiền chiện.
Từ vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, đất trời, nhà thơ nghĩ về màu xuân của nhân dân đất nước. Hình ảnh lộc xuân theo người ra tràn theo người ra đồng làm đẹp ý thơ với cuộc sống lao động và chiến đấu, xây dựng và bảo vệ, 2 nhiệm vụ không thể tách rời. Họ đã đem mùa xuân đến mọi nơi trên đất nước.
“Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy quanh lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ”
Mùa xuân về trên chùm lá ngụy trang của người chiến sĩ, trên nương mạ non xanh của người nông dân. Nhà thơ Thanh Hải đã cảm nhận mùa xuân đất nước bằng hai từ láy gợi cảm “hối hả” là vội vã, khẩn trương, liên tục không dừng lại. “Xôn xao” khiến ta nghĩ tới những âm thanh liên tiếp vọng về, hoà lẫn với nhau xao động. Đây chính là tâm trạng tác giả, là cái náo nức trong tâm hồn.
Tiếng lòng của tác giả như reo vui náo nức trước tinh thần lao động khẩn trương của con người. Mùa xuân đất nước được làm nên từ cái hối hả ấy. Sức sống của đất nước, của dân tộc, cũng được tạo nên từ sự hối hả, náo nức của người cầm súng, người ra đồng. Như vậy, hình ảnh mùa xuân đất nước đã đươcn mở rộng dần. Đầu tiên, nó chỉ gói gọn trên đôi vai, tấm lưng của người ra trận, đã được mở rộng thành một cánh đồng bao la. Từ sức sống của mùa xuân phủ khắp đất trời, nhà thơ tin tưởng, tự hào về tương lai tươi sáng của đất nước cho dù trước mắt còn nhiều vất vả, khó khăn:
Ðất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
Ðất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước.
Tác giả Thanh Hải bộc lộ niềm tự hào về một đất nước Việt Nam anh hùng và giàu đẹp. Đất nước mãi trường tồn, vĩnh cửu cùng vũ trụ, không bao giờ mất đi và không một thế lực nào ngăn cản được, nhất định đất nước cũng sẽ toả sáng như những vì sao trong hành trình đi đến tương lai rực rỡ, đi đến bến bờ hạnh phúc. Đó là chí quyết tâm, niềm tin sắt đá, niềm tự hào lạc quan của cả dân tộc. Ở câu thơ thứ hai, phụ từ “cứ” kết hợp với động từ “đi lên” thể hiện quyết tâm cao độ, hiên ngang tiến lên phía trước, vượt qua mọi khó khăn, cảm xúc của nhà thơ là cảm xúc lạc quan, tin tưởng, ngợi ca sức sống của quê hương đất nước, của dân tộc khi mùa xuân về.
Dù cuồng nhiệt đến thế nhưng nhà thơ hiểu rằng sự sống không bao giờ là bất tận. Giới hạn cuộc đời đang ở trước mắt, điều quan trọng ngay lúc này đây chính là làm thế nào để bước qua giới hạn ấy. Đối với nhà thơ, cái chết không có nghĩa là dừng lại mà là sự hóa thân. Bởi thế, ông đã lựa chọn sự hóa thân đẹp đẽ nhất:
“Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.
Nếu ở khổ đầu bài thơ hình ảnh “bông hoa tím biếc”, “một tiếng chim chiền chiện” làm nên vẻ đẹp xuân hồng thì đến đây, Thanh Hải lại muốn hóa thân thành những hình ảnh đẹp đẽ và ý nghĩa ấy. Nhà thơ muốn làm “con chim hót” giữa muôn ngàn tiếng chim vô tư cống hiến tiếng hót vui, làm “một cành hoa” giữa vườn hoa xuân rực rỡ vô tư cống hiến hương sắc cho đời, làm “một nốt trầm xao xuyến” giữa bản hòa tấu muôn điệu, làm “một mùa xuân nho nhỏ” góp vào mùa xuân lớn của đất nước, của cuộc đời chung.
Ở phần đầu bài thơ, tác giả đã phác hoạ hình ảnh mùa xuân bằng các chi tiết bông hoa và tiếng chim hót. Cấu tứ lặp đi lặp lại như vậy tạo ra sự đối ứng chặt chẽ. Hình ảnh chọn lọc ấy trở lại đã mang một ý nghĩa mới: niềm mong muốn được sống có ích, cống hiến cho đời là một lẽ tự nhiên.
Điệp ngữ “ta làm” trở đi trở lại trong đoạn thơ thể hiện rõ những suy tư, trăn trở của nhà thơ về một lối sống cao đẹp. Nó không chỉ là lời tâm niệm thiết tha, chân thành của nhà thơ mà nó còn đề cập đến một vấn đề lớn là khát vọng chung của nhiều người. Đó là lối sống chân thành, tận trung với đất nước, với nhân dân vĩ đại, tận hiến, bồi đắp cho cuộc đời tươi xanh. Những ước nguyện đơn sơ mà hết sức ý nghĩa.
Cũng trong mạch cảm xúc của nhà thơ nhưng đến khổ thơ này, cách xưng hô đã có sự chuyển đổi từ “tôi” sang “ta”. Tác giả không muốn chỉ của riêng tác giả mà của tất cả mọi người, ai cũng sống như thế thì đất nước sẽ vững bền, cuộc sống sẽ tươi đẹp mãi mãi. Có cả cái riêng và chung trong cái “ta” ấy. Với cách sử dụng đại từ này, nhà thơ đã khẳng định giữa cá nhân và cộng đồng, giữa cái riêng và cái chung.
Rõ ràng, nhà thơ muốn làm những việc hữu ích dâng hiến cho đời bày tỏ qua những hình ảnh tự nhiên, giản dị và đẹp. Đẹp và tự nhiên và giàu ý nghĩa vì nhà thơ đã lấy cái đẹp tinh tuý của thiên nhiên để diễn tả vẻ đẹp của tâm hồn.
“Mùa xuân nho nhỏ” là một ẩn dụ đầy sáng tạo, biểu lộ một cuộc đời đáng yêu, một khát vọng sống cao đẹp. Mỗi người hãy làm một mùa xuân,hãy đem tất cả những gì tốt đẹp, tinh tuý của mình, dẫu có nhỏ bé để góp vào làm đẹp cho mùa xuân đất nước. Cùng trong suy nghĩ ấy, nhà thơ Tố Hữu cũng đã từng Ước nguyện chân thành và cao quý ấy:
“Nếu là con chim chiếc lá
Thì con chim phải hót chiếc lả phải xanh
Lẽ nào vay mà không có trả
Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình ”
Lẽ sống cao đẹp ấy là ước nguyện chung của mỗi con người Việt Nam. Có điều ở Thanh Hải ước nguyện ấy chỉ nhỏ bé, “lặng lẽ”, khiêm nhường mà thật đáng quý, đáng trân trọng. Đáng quý hơn ở Thanh Hải là ước nguyện cống hiến cho cuộc đời ở mọi lúc mọi nơi khi còn trẻ hay khi đã về già:
“Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dáng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc”.
Lời tâm tình tha thiết của nhà thơ đã gieo vào lòng người đọc những cảm xúc trong trẻo, ngọt ngào. Giọng thơ không còn nhanh, dồn dập như đoạn đầu mà chậm rãi, trầm lắng hơn. “Mùa xuân” ở đây không còn là mùa xuân dịu ngọt của muôn hoa mà đã nâng lên tầm khái quát. Ước nguyện hoá thân đó vô cùng cháy bỏng, nhưng được tác giả âm thầm “lặng lẽ dâng cho đời”. Đó cũng là niềm vui, là tài năng mà Thanh Hải cống hiến cho cuộc sống, cho đất nước, cho cách mạng để cùng với mọi người làm nên “mùa xuân vĩnh hằng” của dân tộc.
Những từ láy gợi tả “nho nhỏ”, “lặng lẽ” một lần nữa cho ta thấy nhà thơ thật khiêm nhường, âm thầm, tự nguyện. Càng trân trọng hơn nữa khi đó là những đóng góp bền bỉ, không dừng lại ở một khoảnh khắc nào “dù là” còn ở tuổi thanh xuân hay khi “tóc bạc” đã điểm màu gió sương. Và có lẽ là cả sau cái chết. Trong những ngày tháng cận kề với cái chết, Thanh Hải vẫn không thôi cống hiến, thơ ông vẫn chứa chan tinh yêu thiên nhiên, cuộc sống, con người. Có thể nói rằng bản thân ông đã là một “mùa xuân nho nhỏ” suốt đời cống hiến.
Lối sống đẹp và cao cả ấy của Thanh Hải đã làm nên một triết lí sống cao đẹp giống như Nguyễn Công Trứ trong bài thơ Đi thi tự vịnh đã tâm niệm:
“Đã mang tiếng ở trong trời đất
Phải có danh gì với núi sông”.
Ở Nguyễn Công Trứ là sự cống hiến tuổi xuân để được lưu danh sử sách, còn với Thanh Hải là sự dâng hiến là mãi mãi, suốt cuộc đời cho đến khi nhắm mắt xuôi tay. Chính tâm niệm sống cao đẹp ấy đã nhắc nhở mọi người phải cúi đầu trước một hồn thơ đẹp.
Không khoe khoang, cao điệu mà chỉ lặng lẽ âm thầm dâng hiến. Ý thơ thể hiện một ước nguyện, một khát vọng, một mục đích sống. Giọng thơ nhẹ nhàng, trầm lắng, có sức khái quá cao. Biết lặng lẽ dâng đời những gì tốt đẹp nhất, biết sống vì mọi người, sống vì nhân dân, đất nước, biết cho đi có nghĩa là sẽ được nhận lại là mọt lối sống cao đẹp nhất trong cuộc đời này.
- Kết bài:
Cuộc đời thì hữu hạn nhưng nghệ thuật thì vô hạn và trường tồn mãi với thời gian. Nhà thơ Thanh Hải đã ra đi nhưng “Mùa xuân nho nhỏ” vẫn còn ngân nga mãi trong lòng người đọc bao thế hệ. Bài thơ đã thực sự sống thay tác giả để nhắc nhở mỗi người chúng ta: hãy sống sao cho thật sự ý nghĩa để mỗi người đều là một “mùa xuân nho nhỏ” điểm tô cho mùa xuân lớn của cuộc đời. Ước nguyện chân thành và cao quý của nhà thơ Thanh Hải thôi thúc chúng ta biết sống đẹp, sống hữu ích cho quê hương, đất nước mình.
Xem thêm:
- Cảm nhận ý nghĩa bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải
- Vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên qua bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” (Thanh Hải) và “Sang thu” (Hữu Thỉnh)
