Phân tích ý nghĩa bài thơ Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải

phan-tich-y-nghia-bai-tho-mua-xuan-nho-nho-cua-thanh-hai

Phân tích ý nghĩa bài thơ Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải

I. Mở bài:

– Giới thiệu tác giả Thanh Hải và bài thơ Mùa xuân nho nhỏ: Thanh Hải là nhà thơ cách mạng, hoạt động văn nghệ từ cuối cuộc kháng chiến chống Pháp. Bài thơ Mùa xuân nho nhỏ là thi phẩm đặc sắc cuối đời của nhà thơ Thanh Hải. Tác Phẩm là nỗi lòng của tác giả về niềm yêu mến tha thiết với cuộc đời, đất nước mong muốn cống hiến góp mùa xuân nho nhỏ của mình vào mùa xuân của đất nước, dân tộc.

II. Thân bài:

1. Cảm xúc của nhà thơ trước vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên đất nước và con người (đoạn thơ 1):

– Bức tranh thiên nhiên tươi đẹp trong tưởng tượng của tác giả:

“Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng”.

– Hình ảnh vẻ đẹp của mùa xuân xứ Huế được khắc họa qua: hoa tím, sông xanh, bầu trời cao rộng.

+ Từ “mọc giữa dòng” khẳng định tư thế chủ động, sức mạnh vươn lên, bất chấp nghịch cảnh của bông hoa.

+ “Tím biếc” thể hiện vẻ đẹp cao nhất, rực rỡ nhất.

– Lời trò chuyện thân mật cùng tự nhiên và sự trân trọng sự sống được thể hiện qua hành động “đưa tay hứng” của tác giả:

“Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng”.

+ “Ơi”: cách gọi thân thương, trìu mến.

+ Âm thanh tiếng chim chiền chiện báo xuân về như kết tinh thành “từng giọt long lanh”.

+ “Giọt long lanh” được hiểu theo nghĩa ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, từ chỗ âm thanh được cảm nhận bằng thính giác chuyển sang cảm nhận bằng thị giác và xúc giác “đưa tay hứng”.

→ Nhà thơ say đắm trong mùa xuân của thiên nhiên đất trời với tâm thế đón nhận trân trọng.

2. Cảm xúc của tác giả trước mùa xuân của đất nước (khổ thơ 2 và 3):

– Sáng tạo của tác giả thể hiện qua việc dùng từ “lộc” và hình ảnh “người cầm súng”, “người ra đồng”.

+ Hình ảnh lộc xuân trên “nương mạ” là hình ảnh đẹp về cuộc sống lao động kiến thiết đất nước của lực lượng sản xuất.

+ Hình ảnh người cầm súng trên đường ra trận mang trên vai cành lá ngụy trang, và niềm tin vào ngày mai hòa bình.

+ Tác giả sử dụng hai từ láy “hối hả” và “xôn xao” để chỉ nhịp sống lao động khẩn trương vội vã nhưng nhộn nhịp, vui vẻ kết hợp hài hòa với nhau.

– Nhà thơ tin tưởng và tự hào vào tương lai tươi sáng của đất nước cho dù trước mắt trải qua nhiều khó khăn, gian khổ.

+ Đất nước được so sánh với những hình ảnh đẹp đẽ, kì vĩ, khẳng định sự trường tồn bền vững của đất nước:

“Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước”

+ Tác giả không quên nhắc nhở mọi người nhớ về những tháng ngày gian khổ trong chiến đấu, cách mạng.

+ “như vì sao”: vĩ dại và tỏa sáng, trường tồn, vĩnh hằng.

+ Phụ từ “cứ” kết hợp với động từ “đi lên” thể hiện quyết tâm cao độ, hiên ngang tiến lên phía trước dù khó khăn gian khổ.

→ Sự lạc quan tin tưởng của nhà thơ ca ngợi sức sống, sự vươn lên mạnh mẽ của đất nước, dân tộc.

3. Ước nguyện chân thành, giản dị được cống hiến của tác giả (khổ thơ 4 và 5):

Khổ thơ 4: Nhà thơ thể hiện tâm nguyện tha thiết muốn cống hiến qua những hình ảnh đẹp, thuần phác:

“Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hòa ca
Một nốt trầm xao xuyến”

+ Điệp từ “ta” để khẳng định đó là tâm niệm chân thành của nhà thơ, cũng là khát vọng cống hiến cho đời chung của nhiều người.

+ “con chim”. “cành hoa”, “nốt trầm”: hình tượng nhỏ bé nhưng đẹp đẽ, cống hiến vô tư, làm đẹp cho cuộc đời.

Khổ thơ 5: Tâm nguyện của nhà thơ:

“Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc”.

– Hình ảnh “một mùa xuân nho nhỏ” là một ẩn dụ đầy sáng tạo của nhà thơ khi thể hiện thiết tha, cảm động khát vọng được cống hiến và sống ý nghĩa:

+ Điệp từ “dù là” khiến âm điệu câu thơ trở nên thiết tha, lắng đọng.

+ Các từ láy “lặng lẽ”, “nho nhỏ” là cách nói khiêm tốn, chân thành của nhân cách sống cao đẹp khi hướng tới việc góp vào lợi ích chung của dân tộc.

+ “tuổi hai mươi” – “khi tóc bạc”: tuổi thanh xuân, tuổi lao động, tuổi đời tươi đẹp và hữu ích của một đời người

→ dâng hiến sức lao động để xây dựng và bảo vệ tổ quốc.

+ Dù đang nằm trên giường bệnh nhưng tác giả vẫn tha thiết với cuộc đời, mong muốn sống đẹp và hữu ích, tận hiến cho cuộc đời chung.

→ Với niềm yêu đời tha thiết, tác giả vượt lên trên hoàn cảnh về bệnh tật mong muốn da diết được sống có ích bằng tất cả sức trẻ của mình.

4. Ngợi ca quê hương, xứ sở qua điệu hát dân ca Huế (khổ thơ 6):

– Cả bài thơ giống như làn điệu dân ca Huế mượt mà, trữ tình và sâu lắng.

+ Bài thơ khép lại với điệu Nam ai, Nam bình của xứ Huế để ca ngợi vẻ đẹp và nỗi niềm của người con xứ Huế.

+ Khúc ca còn ngân vang mãi từ tâm hồn của người lạc quan, yêu đời, khát khao sống có ích.

III. Kết bài:

– Bài thơ là tiếng lòng của tác giả trước cuộc đời, đất nước, một lòng vì tương lai của dân tộc.

– Với giọng trầm lắng có lúc nhộn nhịp, hối hả, bài thơ không những diễn đạt được vẻ đẹp của thiên nhiên, đất nước mà còn thể hiện được sự mê say với cuộc sống và khát vọng chân thành đẹp đẽ của tác giả.

Tham khảo:

Mở bài:

Thanh Hải là nhà thơ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Thơ ông chân thật, bình dị, đôn hậu và chân thành bám sát cuộc đấu tranh bền bỉ, anh dũng của nhân dân miền Nam, của nhân dân Thừa Thiên. Trong 50 năm cầm bút và chiến đấu, Thanh Hải để lại nhiều bài thơ đặc sắc, trong đó, bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” là thành công tiêu biểu hơn cả.

Thân bài:

“Mùa xuân nho nhỏ” được Thanh Hải viết không bao lâu trước khi nhà thơ qua đời. Bài thơ thể hiện niềm mến yêu cuộc sống, quê hương đất nước và ước nguyện cống hiến chân thành của nhà thơ.

Mở đầu bài thơ là bức tranh thiên nhiên mùa xuân tươi đẹp, tràn đầy sức sống, đậm màu sắc quê hương xứ Huế:

Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng.

Bức tranh phong cảnh đất trời xứ Huế hiện ra thật đơn sơ, bình dị. Ba nét chấm phá đặc sắc với màu sắc và hình ảnh của “dòng sông xanh”, “hoa tím biếc” và âm thanh tràn ngập của “tiếng chim chiền chiện hót” vang trời tạo nên vẻ đẹp hiền hòa, giản dị, nên thơ và tràn ngập niềm yêu đời, niềm vui sống.

Sức sống của đất trời càng trở nên mạnh mẽ khi nhà thơ sử dựng thủ pháp nghệ thuật đảo ngữ: “Mọc giữa dòng sông xanh. Một bông hoa tím biếc” làm ý thơ lung linh, gây ấn tượng như nhấn mạnh sự vươn lên mạnh mẽ của sức sống mùa xuân. Lại thêm âm thanh tiếng chim hót “vang trời” làm không gian náo nức lạ thường. Từ cảm thán “ơi” đặt ở đầu cũng góp phần nâng cao niềm hân hoan, sung sướng và khao khát muốn bày tỏ trong lòng nhà thơ. Dường như con người và thiên nhiên như giao hòa trong niềm hạnh phúc đón xuân sang.

Mọi sự vật đều chuyển động, phát triển đi đến độ viên mãn: sông đang chảy, hoa đang nở, chim đang hót, giọt đang rơi. Tiếng chim hót được nghe bằng tai, nhìn bằng mắt, sau cùng cầm ở trên tay. Đây là sự chuyển đổi cảm giác rất thú vị cho thấy sự rung động trong tâm hồn thi sĩ là vô cùng tinh tế và sâu sắc. Hình ảnh thơ giàu sức liên tưởng này bộc lộ một tâm trạng say mê rạo rực đón xuân với một tâm hồn khát khao yêu cuộc sống, trân trọng đắm say trước thiên nhiên, đất trời. Mùa xuân của những con người đang chung tay xây dựng và bảo vệ quê hương.

Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy quanh lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao

Cấu trúc thơ song hành đưa nhịp thơ tiến nhanh lên phía trước. Điệp khúc “mùa xuân” như tiếng hát ngợi ca hai nhiệm vụ chiến lược của tổ quốc cùng song song thực hiện trong cùng một thời điểm: nhiệm vụ xây dựng đất nước và nhiệm vụ chiến đấu bảo vệ quê hương.

Hình ảnh “lộc giắt đầy quanh lưng” vừa mang nghĩa tả thực, vừa mang nghĩa tượng trưng. Nó vừa là chồi non lộc biếc vừa chỉ sự may mắn hạnh phúc của một năm mới, sức sống mới. Với người cầm súng, “lộc” là lá non xanh giắt trên vòng ngụy trang, trên lưng pháo. Với người nông dân, “lộc” là cây lúa non xanh đang tràn căng sức sống hứa hẹn một mùa bội thu.

Người chiến sĩ ngoài mặt trận, người nông dân trên đồng ruộng là những lực lượng then chốt trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc, mang lại ấm no, hạnh phúc, sự bình yên cho quê hương. Họ gieo lộc xuân, mang lại mùa xuân cho đất nước.

Điệp từ “tất cả” , từ láy “hối hả”, ‘xôn xao” làm nhịp thơ thay đổi, tươi vui, rộn ràng như tiếng lòng của nhà thơ, của nhân dân đang rộn ràng, tin tưởng vào cuộc sống mới, vào tương lai đất nước. Đó cũng là nhịp sống lao động khẩn trương hối hả, là những âm thanh náo nức của cuộc đời tươi xanh.

Từ niềm vui chiến thắng, nhà thơ nghĩ ngợi về đất nước, về lịch sử quật cường, lẫm liệt của dân tộc trong mấy nghìn năm tồn tại:

Ðất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
Ðất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước.

Hình tượng tổ quốc được nhân hóa như một bà mẹ tảo tần, “vất vả và gian lao”. Trải qua bao nhiêu gian lao thử thách, tổ quốc vẫn kiêu hãnh, ngoan cường “cứ đi lên phía trước” không chỉ bằng sức mạnh hôm nay mà còn bằng sức mạnh của “bốn nghìn năm” lịch sử hào hùng.

Cụm từ “bốn nghìn năm” chỉ một thời gian dài lâu đầy tự hào về một nền văn hiến. Tự hào về một quốc gia có lãnh thổ, biên giới, phong tục, tập quán riêng. Tự hào về các triều đại Vua Hùng dựng nước và cha ông giữ nước. Quá khứ vẻ vang là điểm tựa để nhà thơ khẳng định niềm tin hướng tới tương lai.

Biểu tượng “đất nước” được so sánh với hình tượng “vì sao”, một nguồn ánh sáng diệu kỳ, vẻ đẹp vĩnh hằng của thiên nhiên là một sự so sánh đẹp. Phụ từ “cứ” với thanh trắc rắn rỏi, chắc nịch làm nhịp thơ dứt khoát, mạnh mẽ như khẳng định một niềm tin không gì lay chuyển nổi. Đất nước sẽ vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, sẽ chiến thắng mọi thế lực thù địch từ biên giới phía Bắc, phía tây Nam. Câu thơ như là điểm nhấn, lời tổng kết về sức sống mãnh liệt của Tổ Quốc đồng thời ẩn chứa niềm tự hào, niềm tin của nhà thơ vào tương lai vững bền.

Càng ngẫm ngợi càng thấy tự hào, càng thấy yêu thương. Bởi thế, dù đang ở đoạn cuối cuộc đời, nhà thơ vẫn hét sức thiết tha muốn được gắn kết cuộc đời mình với cuộc đời chung của nhân dân, của đất nước thiêng liêng, vĩnh hằng:

Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.

Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc.

Điệp ngữ “ta làm” làm nhịp thơ sôi nổi dồn dập. Từ “ta làm” đến “ta nhập” là quá trình đi từ ý thức đến hành động. Hình ảnh tượng trưng đẹp như bông hoa, con chim, nốt nhạc trầm… là những ước nguyện được cống hiến giản dị của một tâm hồn khiêm tốn, chân thành.

Chủ thể trữ tình thay đổi cách xưng hô. Từ “tôi” đến “ta” là đi từ nguyện ước riêng đến nguyện ước chung. Sau nguyện ước hòa đồng, tác giả đi tới nguyện ước cống hiến bền bỉ cả đời mình cho mùa xuân của đất nước.

Hình ảnh “một mùa xuân nho nhỏ” là một ẩn dụ đầy sáng tạo. Mùa xuân là khái niệm trừu tượng chỉ mùa đẹp nhất trong năm. Nó không của riêng ai. Nhưng khi “mùa xuân” kết hợp với số từ “một” và tính từ “nho nhỏ” thì mùa xuân đó là mùa xuân riêng của nhà thơ, là biểu tượng của cuộc đời riêng của nhà thơ. Đó là tâm hồn của một con người muốn sống cuộc đời đẹp như mùa xuân căng tràn nhựa sống. Nhưng đồng thời ý thức được rằng sự cống hiến của mình chỉ là một mùa xuân nho nhỏ, khiêm nhường mà thôi.

Điệp nhữ “dù là” như khẳng định, thách thức với tuổi già, bệnh tật. “Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình” (Tố Hữu). Các hình ảnh hoán dụ “tuổi hai mươi” và cả khi “tóc bạc” là một sự tổng kết về một cuộc đời cố gắng không biết mệt mỏi của nhà thơ.

Thanh Hải đã chọn cho mình một cách cống hiến riêng không phô trương, không ồn ào mà âm thầm, lặng lẽ trong mọi hoàn cảnh, mọi lứa tuổi. Ước nguyện ấy ta cũng từng bắt gặp trong bài thơ Viếng lăng Bác của nhà thơ Viễn Phương:

Mai về miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đoá hoa toả hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này…

Hay trong lời đồng vọng của Nguyễn Khoa Điềm trong trường ca Mặt đường khát vọng:

Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang đất nước đi xa
Đến những tháng ngày mơ mộng
Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó san sẻ
Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời…

Dù cuộc chiến đã đi qua, nhưng vẫn còn có biết bao con người đang ngày đêm thầm lặng cống hiến sức mình dựng xây đất nước. Sống là phải cống hiến. Đó là trách nhiệm, là lẽ sống cao đẹp mà nhà thơ trao gửi lại cho chúng ta. Bài thơ mùa xuân nho nhỏ là sự cống hiến cuối cùng đẹp nhất mà nhà thơ để lại. Phải yêu cuộc sống, phải hóa thân đến tận cùng mới có những vần thơ thấm thía thế.

Như đã tìm thấy một bầu trời, xanh, một con đường mới, Thanh Hải như con chim nhỏ cất cao tiếng hát ngợi ca nước non ngàn dặm:

Mùa xuân ta xin hát
Câu Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình
Nhịp phách tiền đất Huế…

Chủ thể trữ tình “ta” mang tiếng hát riêng mang giai điệu “Nam ai – Nam Bình” xứ Huế hòa vào tiếng hát chung ngợi ca nước non một dải nối liền. Người nghệ sĩ ôm đàn gõ phách đứng dưới đất trời mùa xuân thắm tươi, bên dòng sông, vệ cỏ cất lên tiếng hát thiết tha ngợi ca nước non ngàn dặm đâu đâu cũng chan chứa ân tình. Lời thơ mang giai điệu câu hát như cất lên từ trái tim khỏe khoắn tràn ngập niềm yêu đời, yêu cuộc sống.

Kết bài:

Với thể thơ 5 chữ giàu nhạc điệu nhẹ nhàng tha thiết, hình ảnh trong thơ tự nhiên, giản dị nhưng giàu ý nghĩa ẩn dụ tượng trưng, Thanh Hải đã biểu đạt thành công tình yêu cuộc sống và ước nguyện thiêng liêng của cuộc đời mình. Bài thơ là tiếng lòng tha thiết gắn bó yêu thương cuộc đời, thể hiện ước nguyện của nhà thơ khát khao cống hiến cho quê hương, muốn đem mùa xuân nho nhỏ của đời mình góp vào mùa xuân chung của đất nước.