Soạn bài: Câu cảm thán (Ngữ văn 8, tập 2)

Câu cảm thán

I. Đặc điểm hình thức và chức năng câu cảm thán:

Xét các đoạn văn cho ở SGK.

Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.

a) Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết… Một người như thế ấy!… Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!… Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên luỵ đến hàng xóm, láng giềng… Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn…

(Nam Cao, Lão Hạc)

b) Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới?
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội,
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng?
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt,
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật?
– Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

(Thế Lữ, Nhớ rừng)

Câu hỏi:

– Trong những đoạn trích trên, câu nào là câu cảm thán?

– Đặc điểm hình thức nào cho biết đó là câu cảm thán?

– Câu cảm thán dùng để làm gì? Khi viết đơn, biên bản, hợp đồng hay trình bày kết quả giải một bài toán,… có thể dùng câu cảm thán không? Vì sao?

Trả lời:

* Câu cảm thán:

a, Hỡi ơi lão Hạc!

b, Than ôi !

* Đặc điểm hình thức:

– Dựa vào từ ngữ: Hỡi ơi, Than ôi.

– Kết thúc câu có dấu chấm than (!)

Tất cả các câu cảm thán đều phải được đọc với giọng diễn cảm và khi viết thường được kết thúc bằng dấu chấm than . Cá biệt có câu cảm thán kết thúc bằng dấu chấm, dấu chấm lửng. và ngược lại, không phải tất cả các câu được đọc với giọng diễn cảm và có dấu !đều là cảm thán.

* Câu cảm thán dùng để :

– Dùng để bộc lộ tình cảm, cảm xúc trực tiếp.

* Người nói ( người viết ) có thể bộc lộ cảm xúc bằng nhiều kiểu câu khác (câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu trần thuật), nhưng trong câu cảm thán, cảm xúc của người viết (người nói) được biểu thị bằng phương tiện đặc thù là những từ ngữ cảm thán. )

Khi viết đơn, biên bản, hợp đồng hay trình bày kết quả giải một bài toán, có thể dùng câu cảm thán không ? Vì sao? (Thảo luận)

Ngôn ngữ của các văn bản nói trên là ngôn ngữ duy lí, ngôn ngữ của tư duy lô-gic nên không thích hợp dùng câu cảm thán.

Liên hệ giáo dục : tránh sử dụng câu cảm thán trong các loại văn bản trên.

Ví dụ:

– A, bà đã về.

– Ôi, bức tranh này đẹp quá.

Ghi nhớ:

– Câu cảm thán là câu có những từ ngữ cảm thán như: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ơi (ôi), trời ơi; thay, biết bao, xiết bao, biết chừng nào,… dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết); xuất hiện chủ yếu trong ngôn ngữ nói hằng ngày hay ngôn ngữ văn chương.
– Khi viết, câu cảm thán thường kết thúc bằng dấu chấm than.

II. Luyện tập.

1. Hãy cho biết các câu trong những đoạn trích sau có phải là câu cảm thán không. Vì sao?

a) Than ôi! Sức người khó lòng địch nổi trời! Thế đê không sao cự lại được với thế nước! Lo thay! Nguy thay! Khúc đê này hỏng mất.

(Phạm Duy Tốn, Sống chết mặc bay)

b) Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi!

(Thế Lữ, Nhớ rừng)

c) Chao ôi, có biết đâu rằng: hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi. Tôi đã phải trải cảnh như thế. Thoát nạn rồi, mà còn ân hận quá, ân hận mãi.

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí).

Trả lời:

a, Than ôi!… Lo thay! Nguy thay !

b, Hỡi cảnh….ta ơi !

c, Than ôi,…mình thôi.

2. Phân tích tình cảm, cảm xúc được thể hiện trong những câu sau đây. Có thể xếp những câu này vào kiểu câu cảm thán được không? Vì sao?

a) Ai làm cho bể kia đầy
Cho ao kia cạn cho gầy cò con?

(Ca dao)

b) Xanh kia xanh thẳm từng trên
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này?

(Chinh phụ ngâm khúc)

c) Tôi có chờ đâu, có đợi đâu;
Đem chi xuân lại gợi thêm sầu.

(Chế Lan Viên, Xuân)