“Thơ thể hiện cảm xúc, suy nghĩ, tâm trạng con người bằng ngôn ngữ cô đọng, gợi cảm giàu hình ảnh và nhạc điệu”. (Trích SGK Ngữ văn 11- Tập một, NXB GD, năm 2016, tr136).
Anh/ chị hiểu ý kiến trên như thế nào? Qua bài thơ Vội vàng của Xuân Diệu và đoạn trích Đất Nước (trích trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm hãy làm sáng tỏ ý kiến trên.
1. Giải thích:
– Thơ thể hiện cảm xúc, suy nghĩ, tâm trạng con người: đề cập đến phương diện nội dung của thơ. Cốt lõi của thơ là cảm xúc, gắn với chiều sâu thế giới nội tâm của con người nên tác phẩm thơ là những rung động tâm hồn, suy ngẫm sâu xa, những trạng thái tâm lí của thi nhân trước thiên nhiên, cuộc sống con người.
– Ngôn ngữ cô đọng, gợi cảm, giàu hình ảnh và nhạc điệu: đề cập đến phương diện nghệ thuật của thơ. Ngôn ngữ thơ đòi hỏi sự chắt lọc, gọt giũa chau chuốt tỉ mỉ; nhạc điệu của thơ không chỉ là tính nhạc trầm bổng do cách phối thanh mà còn là nhạc điệu của tâm hồn.
– Nhận định nói lên đặc trưng của thơ là diễn tả đời sống nội tâm phong phú, sâu sắc của con người bằng ngôn ngữ, hình ảnh,… chắt lọc, biểu cảm, hấp dẫn.
2. Lí giải ý kiến.
Ý kiến trên hoàn toàn chính xác vì xuất phát từ đặc trưng của thơ ca:
– Văn học phản ánh đời sống con người, với thơ ca, cuộc sống không chỉ là hiện thực xã hội bên ngoài mà còn là đời sống tâm hồn, tình cảm phong phú, là suy nghĩ, tâm trạng của chính nhà thơ. Thơ là tiếng nói của tình cảm, cảm xúc, nếu không có cảm xúc thì người nghệ sĩ không thể sáng tạ nên những vần thơ hay, những câu thơ sẽ chỉ là những xác chữ vô hồn trên trang giấy, nói như Ngô Thì Nhậm, thi sĩ phải xúc động hồn thơ cho ngọn bút có thần”
– Cảm xúc suy nghĩ trong thơ không phải là thứ cảm xúc, suy nghĩ hời hợt. Đó phải là suy nghĩ ở độ chin, tình cảm ở mức độ mãnh liệt nhất thôi thúc người nghệ sĩ cầm bút sáng tạo. Nhà thơ phải sống gắn bó với cuộc đời mới có thể viết nên những vần thơ có giá trị sâu sắc, cảm xúc đạt đến độ phổ quát nhân loại.
– Tình cảm, cảm xúc, suy ngẫm, tâm trạng của con người trong thơ phải được truyền tải bằng một hình thức nghệ thuật độc đáo, mang tính thẩm mĩ. Điều đó đem lại cho thơ vẻ đẹp hoàn mĩ.
3. Chứng minh: Qua bài thơ Vội vàng của Xuân Diệu và đoạn trích Đất Nước (trích trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm
a. Bài thơ Vội vàng (Xuân Diệu)
– Giới thiệu tác giả, tác phẩm.
– Những cảm xúc, suy nghĩ, tâm trạng của nhân vật trữ tình:
+ Bao trùm bài thơ là mạch cảm xúc sôi nổi, mãnh liệt tuôn trào với tình yêu cuộc sống đến thiết tha cuồng nhiệt.
- Bằng cặp mắt xanh non biếc rờn, Xuân Diệu nhìn thế giới như một thiên đường trên mặt đất với cảm xúc sung sướng, say mê, rạo rực, đắm say( Của ong bướm… cặp môi gần).
- Thi sĩ băn khoăn, tiếc nuối trước thời gian tuyến tính một đi không trở lại khi tuổi xuân đời người hữu hạn(Xuân đương tới…chiều hôm).
- Thi sĩ muốn tắt nắng buộc gió để lưu mãi hương sắc cuộc sống trần gian( 4 câu đầu).
- Một tiếng lòng tha thiết cuồng nhiệt khát khao giao cảm với đời, tận hưởng trọn vẹn vẻ đẹp cuộc sống trần thế( Ta muốn…cắn vào ngươi).
– Ngôn ngữ thơ cô đọng, gợi cảm, giàu hình ảnh, nhạc điệu: Tác giả lựa chọn được hình thức nghệ thuật phù hợp để bộc lộ cảm xúc.
- Ngôn ngữ thơ vừa chính xác, vừa mới mẻ táo bạo, sử dụng nhiều động từ mạnh, các tính từ miêu tả kết hợp các biện pháp tu từ so sánh, điệp từ, liệt kê, bút pháp tương giao.
- Hình ảnh thơ táo bạo, mới lạ, gợi cảm (ánh sáng hàng mi, tháng giêng ngon như một cặp môi gần…)
- Thể thơ tự do với các dòng thơ dài ngắn không đều, nhịp thơ thay đổi linh hoạt, giọng điệu đắm say, sôi nổi mang âm hưởng của thơ trữ tình điệu nói; cấu trúc theo lối triết luận, vừa có sự hấp dẫn của cảm xúc mãnh liệt, cháy bỏng vừa logic, chặt chẽ phù hợp diễn tả cảm xúc sôi nổi dâng trào của thi sĩ.
b. Đoạn trích Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm.
– Giới thiệu tác giả, tác phẩm.
– Những cảm xúc, suy nghĩ của nhân vật trữ tình.
- Bao trùm đoạn trích là những suy nghĩ, cảm xúc chân thành của nhà thơ về đất nước.
- Từ cảm xúc chân thành, nhà thơ đã cảm nhận về đất nước từ những cái gần gũi, bình dị trong cuộc sống hằng ngày rồi mở ra với Thời gian đằng đẵng- Không gian mênh mông trong những truyền thuyết về thời dựng nước.
- Suy nghĩ, cảm xúc của nhà thơ về đất nước: Đất nước không ở đâu xa mà kết tinh, hóa thân trong cuộc sống của mỗi con người. Cuộc đời của mỗi cá nhân đều được hưởng những di sản văn hóa tinh thần và vật chất của dân tộc, của nhân dân. Do đó, mỗi cá nhân phải có trách nhiệm giữ gìn và truyền lại cho các thế hệ tiếp theo. Lời thơ nhắn nhủ tới thế hệ trẻ về trách nhiệm với đất nước, đồng thời cũng là lời tự nhủ, tự dặn mình chân thành, tha thiết của nhà thơ . ( Trong anh và em.. Đất Nước muôn đời).
- Với cảm hứng tự hào, say sưa , nhà thơ cảm nhận về đất nước theo các bình diện không gian địa lí, thời gian lịch sử, chiều sâu văn hóa và tâm hồn dân tộc. Nhưng tất cả các bình diện ấy đều được nhìn nhận và phát hiện từ một tư tưởng nhất quán và bao trùm: Đất nước của nhân dân, chính nhân dân đã làm ra đất nước. Sự cảm nhận ấy về đất nước được gợi ra từ những thắng cảnh thiên nhiên, những địa danh gắn với những tên người bình dị rồi hướng đến lịch sử 4000 năm với những lớp người Không ai nhớ mặt đặt tên- Nhưng họ đã làm nên Đất Nước. Mạch suy tưởng của tác giả dẫn đến một khái quát cô đọng đúc kết một chân lí Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại.
- Đằng sau những suy nghĩ, cảm nhận mới mẻ về đất nước chính là tình yêu nước thiết tha: Ca ngợi công lao to lớn của nhân dân trên hành trình dựng nước; niềm tự hào của tác giả về đất nước thân thương gần gũi; thể hiện niềm tin và hi vọng vào tương lai thanh bình của đất nước.
– Ngôn ngữ cô đọng, gợi, giàu hình ảnh và nhạc điệu:
- Ngôn ngữ thơ vừa gần gũi, chân thực giản dị, tự nhiên, giàu sức gợi mới mẻ, hiện đại. Ẩn sâu trong đó là vẻ đẹp trí tuệ, văn hóa và một tình yêu đối với đất nước.
- Hình ảnh thơ gợi hình, gợi cảm, đậm chất liệu văn hóa, văn học dân gian, gợi liên tưởng sâu sắc về không gian, thời gian của lịch sử và văn hóa với biết bao thăng trầm thay đổi của đất nước và những con người đã làm nên đất nước.
- Thể thơ tự do với những câu thơ co duỗi linh hoạt , linh hoạt, thay đổi nhịp điệu phù hợp với mạch cảm xúc tuôn trào và tính hiện đại trong thơ Nguyễn Khoa Điềm; kết hợp nhuần nhuyễn chất chính luận và trữ tình, cảm xúc và suy tư sâu lắng…; Điều đó tạo cho đoạn thơ giọng điệu riêng: vừa thủ thỉ tâm tình sâu lắng, thiết tha vừa đầy suy tư triết lí. Tất cả góp phần tạo nên phong cách nghệ thuật trữ tình – chính luận độc đáo của Nguyễn Khoa Điềm.
* Lưu ý: Trong mỗi luận điểm trên, học sinh cần lựa chọn dẫn chứng để phân tích, làm sáng tỏ vấn đề.
4. Bình luận.
– Nhận định trên đã chỉ ra đặc trưng của thể loại thơ ở cả hai phương diện nội dung và nghệ thuật. Cụ thể tình cảm, cảm xúc, suy nghĩ, tâm trạng của con người trong thơ phải được thể hiện qua một hình thức nghệ thuật độc đáo.
– Vội vàng và đoạn trích Đất Nước trích trường ca Mặt đường khát vọng là minh chứng tiêu biểu cho qua điểm Thơ thể hiện cảm xúc, suy nghĩ, tâm trạng con người bằng ngôn ngữ cô đọng, gợi cảm giàu hình ảnh và nhạc điệu.
– Bài học đối với người sáng tác và người tiếp nhận:
+ Đối với người sáng tác: Càn phải có cái Tài và cái Tâm, phải dày công sáng tạo trau chuốt ngôn từ, chọn lọc hình ảnh; ..phải có những rung động tinh tế, những cảm xúc, suy nghĩ chân thành, gắn bó sâu sắc với cuộc đời, con người để tác phẩm thơ thật sự đặc sắc về nghệ thuật và sâu sắc về nội dung tư tưởng.
+ Đối với người đọc: Hướng tới Chân – Thiện – Mĩ, bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm trong sáng, trí tuệ phong phú thỏa mãn nhu cầu thẩm mĩ để cảm nhận được cảm xúc, tư tưởng của tác giả trong tác phẩm, từ đó trở thành bạn đọc đồng sáng tạo với người sáng tác.
