Phân tích cái tôi trong thơ Xuân Diệu

Phân tích cái “tôi” trong thơ Xuân Diệu

Mở bài:

Xuân Diệu là một trong những nhà thơ tiêu biểu nhất của phong trào Thơ mới. Đóng góp lớn nhất của Xuân Diệu là đưa thơ mới từ chỗ ý nhị, kín đáo đến chỗ nồng nhiệt, đắm say. Cái “tôi” trong thơ Xuân Diệu là cái tôi đầy khao khát, mãnh liệt và đầy mới mẻ. Không chỉ mới mẻ ở thể thức mà còn mới mẻ ở đề tài, cách nghĩ, cách nói. Thế nên, ông được xem là nhà thơ mới nhất trong các nhà thơ mới.

Thân bài:

Cái “tôi trong thơ Mới.

Văn học Việt Nam luôn gắn liền với những chuyển biến của thời đại. Trong giai đoạn giao thời, 15 năm ngắn ngủi nhưng văn học Việt Nam đã có những bước vượt bậc. Quan trọng nhất là sự việc thay đổi về quan niệm sáng tác. Nếu trước kia, trong văn học trung đại Việt Nam, cái tôi là một phạm trù không được nhắc đến bởi tinh thần thời đại ấy là “phi ngã” – cái tôi hòa cùng cái ta chung của thời đại.

Đến trào lưu Thơ mới, cái tôi được chú ý và phát triển mạnh mẽ. Như nhà phê bình văn học Hoài Thanh đã từng nhận xét “Đời tất cả chúng ta nằm trong vòng chữ tôi. Mất bề rộng ta đi tìm bề sâu. Nhưng càng đi sâu càng lạnh. Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình cùng Lưu Trọng Lư, ta điên cuồng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, ta đắm say cùng Xuân Diệu. Nhưng động tiên đã khép, tình yêu không bền, điên cuồng rồi tỉnh, say đắm vẫn bơ vơ. Ta ngơ ngẩn buồn trở về hồn ta cùng Huy Cận”.

Mỗi nhà thơ mang đến một phong cách riêng, một chiếc tôi riêng, đem lại sự phong phú cho khung trời văn học Việt Nam. Và Xuân Diệu “nhà thơ tiên tiến nhất trong những nhà thơ mới” đã mang một luồng gió mới đến văn học Việt Nam – một chiếc tôi mãnh liệt táo bạo đầy mê say. Trong số đó, cái tôi của Xuân Diệu trong bài thơ Vội vàng mang một phong cách rất khác biệt.

Cái “tôi” say mê, nồng nhiệt trong thơ Xuân Diệu.

Xuân Diệu là đại biểu xuất sắc nhất của Thơ mới, hiển nhiên giống như các nhà thơ mới, tiếng nói trong thơ Xuân Diệu cũng là tiếng nói khẳng định cái tôi cá nhân. Nhưng sự khẳng định cái tôi cá nhân ở Xuân Diệu rất đặc trưng, khác nhiều so với các nhà thơ mới khác.

Sự khác biệt lớn nhất của Xuân Diệu là ông không đem cái tôi của mình đối lập với đời và tìm cách thoát li cuộc đời, cái tôi Xuân Diệu luôn gắn bó với đời, luôn yêu đời một cách cuồng nhiệt, đắm say, cuộc đời hiểu theo nghĩa trần thế nhất. Trong khi đa số các nhà thơ mới như Thế Lữ, Lưu Trọng Lư, Chế Lan Viên, Huy Cận, Hàn Mặc Tử, Bích Khê, Vũ Hoàng Chương… tìm cách trốn chạy hiện tại bằng con đường trở về quá khứ hoặc trốn vào trụy lạc, hoặc tìm đến một cõi nào thật xa ngoài cõi người, trên cõi người thì Xuân Diệu cứ một mực đứng giữa cuộc đời để ôm trọn cuộc đời vào mình cho thỏa nỗi thương yêu:

“Ta m bó cánh tay ta làm rắn
Làm dây da quấn quýt cả mình xuân
Không muốn đi mãi mãi ở vườn trần
Chân hóa rễ để hút mùa dưới đất”

Thế Lữ đã rất tinh tế khi nhận ra điều này ở Xuân Diệu, ngay từ tập thơ “Thơ thơ” Xuân Diệu đã “muốn thành một cây kim để hút vào thiên hạ”. Trong 70 năm cuộc đời và gần 50 năm hoạt động nghệ thuật, ta thấy lúc nào Xuân Diệu cũng sống hăm hở, yêu đời, có thể buồn vì đời, nhưng chưa bao giờ thi sĩ chán đời. Ông sống thành thật, hết mình với cuộc đời, tập trung dồn đủ mọi năng lượng để sống với quan niệm: sống không thể nhạt nhòa, lay lắt, mờ xám mà sống là phải biết tỏa sáng:

“Ta là Một. Là Riêng. Là Thứ nhất
Không có chi bè bạn nổi cùng ta”

Ý thức sâu sắc về sự hữu hạn của đời người, Xuân Diệu mang một nỗi ám ảnh lớn về thời gian. Lúc nào thi sĩ cũng sợ thời gian trôi qua nhanh, cuộc đời ngắn ngủi, sống mà chưa kịp tận hưởng hết hạnh phúc trần gian nên luôn luôn chạy đua với thời gian. Từ ngoài đời thực cho đến trong sáng tác, lúc nào Xuân Diệu cũng rất tiết kiệm thời gian, trân trọng thời gian, nhất là thời gian tuổi trẻ. Biết rằng dẫu cuộc đời có là trăm năm thì cũng vẫn cứ ngắn ngủi, nhà thơ lại không thể đi ngược lại quy luật sinh lão bệnh tử ở đời, nên ông khắc phục sự hữu hạn đó bằng cách của riêng mình: sống cao độ trong từng phút từng giây.

Ông chiến thắng thời gian bằng tốc độ sống, cường độ sống… để khi nhắm mắt xuôi tay không phải ân hận vì mình đã sống hoài sống phí. Giá trị sự sống với Xuân Diệu không phải ở độ đài của những năm tháng cuộc đời, mà chính là ở chất lượng sống có ý nghĩa.

Không phải ngẫu nhiên mà Xuân Diệu được coi là nhà thơ của niềm khát khao giao cảm với đời. Xuân Diệu yêu đời, yêu tất cả cảnh đẹp của cuộc sống quanh mình, mà yêu nhất là mùa xuân. Với Xuân Diệu, mùa xuân lúc nào cũng quyến rũ, cũng là xuân hồng, xuân đầu, xuân không mùa, xuân không ngày tháng… Và gương mặt tình yêu đời trong thơ Xuân Diệu cũng thật đặc biệt. Có lẽ cũng bởi tình yêu đời của thi sĩ quá nồng nàn, say đắm nên cặp mắt “xanh non”, “biếc rờn” ấy nhìn đâu cũng thấy cảnh vật thật tình tứ, quấn quýt, kết đôi. Khu vườn mùa xuân trở thành một khu vườn tình, chiều bình thường trở thành “chiều mộng”, nhánh cây thành “nhánh duyên”:

”Chiều mộng hòa thơ trên nhánh duyên
Cây me ríu rít cặp chim chuyền
Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá
Thu đến nơi nơi động tiếng huyền”.

Cái đẹp của cảnh vật cũng thường được Xuân Diệu quy về vẻ đẹp của con người, của giai nhân nên càng có sức hấp dẫn, mời gọi… Đến Xuân Diệu, chuẩn mực của cái đẹp đã được xác định lại, thay vì coi thiên nhiên là chuẩn mực của cái đẹp như trước đây (văn học trung đại), Xuân Diệu coi con người (giữa tuổi trẻ và tình yêu) mới là chuẩn mực của cái đẹp, cho nên thiên nhiên được so sánh với con người:

– “Lá liễu dài như một nét mi”

– “Tháng giêng ngon như một cặp môi gần”

Sẵn niềm khát khao giao cảm hết mình với cuộc đời trần thế, nên một cách rất tự nhiên, Xuân Diệu cũng là nhà thơ của tình yêu, vì trong tình yêu, Xuân Diệu được sống thật, sống hết mình, sống cuồng nhiệt với cảm xúc, sự say đắm của mình. Tình yêu là một trong những niềm giao cảm mãnh liệt nhất, sâu sắc, toàn vẹn nhất, vừa rất mực trần thế, vừa hết sức cao thượng.

Nếu như những nhà thơ trước Xuân Diệu như Thế Lữ, Lưu Trọng Lư nói về tình yêu vẫn còn ngượng ngùng, đầy khoảng cách và các nhà thơ sau như Vũ Hoàng Chương coi tình yêu chỉ là chuyện xác thịt, thì Xuân Diệu miêu tả tình yêu đúng nghĩa là tình yêu. Tình yêu của Xuân Diệu luôn đòi hỏi “vô biên và tuyệt đích”. Con người không thể sống mà không có tình yêu:

“Làm sao sống được mà không yêu,
Không nhớ, không thương một kẻ nào?
Hãy đốt đời ta muôn thứ lửa!
Cho bừng tia mắt đọ tia sao!”

Tình yêu đối với con người như một thứ cơm ăn nước uống, một nhu cầu sống không thể thiếu, tình yêu đến rất tự nhiên:

“Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt
Bằng mây nhè nhẹ, gió hiu hiu”

Con người không thể cưỡng lại tình yêu, chỉ có thể sống thành thật và hết mình với nó. Với Xuân Diệu, tuyệt nhiên không có tình nửa vời, phải yêu tha thiết và yêu không phải chỉ để trong lòng, là đủ, mà yêu là “phải nói” ra:

“Yêu tha thiết, thế vẫn còn chưa đủ
Nếu em yêu mà chỉ để trong lòng
Không tỏ hay, yêu mến cũng là không
Và sắc đẹp chỉ làm bằng cẩm thạch
Anh thèm muốn vô biên và tuyệt đích
………………………………………………….
Yêu tha thiết, thế vẫn còn chưa đủ
Phải nói yêu, trăm bận đến ngàn lần
Phải mặn nồng cho mãi mãi đem xuân
Đem chim bướm thả trong vườn tình ái”

Có thể nói lời yêu bằng nhiều cách, nói bằng cả sự …“im lặng”: “Em phải nói, phải nói, và phải nói:

“Bằng lời riêng nơi cuối mắt đầu mày
Bằng nét vui, bằng vẻ thẹn chiều say
Bằng đầu ngả, bằng miệng cười, tay riết
Bằng im lặng, bằng chi anh có biết !
Cốt nhất là em chớ lạnh như đông
Chớ thản nhiên bên một kẻ cháy lòng
Chớ yên ổn như mặt hồ nước ngủ”

Tình yêu của Xuân Diệu nồng nàn cháy bỏng nên xa thì nhớ đến cồn cào:

“Anh nhớ tiếng. Anh nhớ hình. Anh nhớ ảnh
Anh nhớ em. Anh nhớ lắm. Em ơi !”

Gặp gỡ thì luôn khát khao gần gũi đến mức không còn một chút khoảng cách nào về thể xác:

“Hãy sát đôi đầu ! Hãy kề đôi ngực ! Hãy trộn nhau đôi mái tóc ngắn dài
Những cánh tay ! Hãy quấn riết đôi vai !
Hãy dâng cả tình yêu lên sóng mắt !
Hãy khăng khít những cặp môi gắn chặt
Cho anh nghe đôi hàm ngọc của răng”

Nhưng khao khát gần gũi trong tình yêu của Xuân Diệu không đơn thuần là về thể xác. Đó tuyệt nhiên không phải tình yêu tầm thường, dung tục như nhiều người lầm tưởng. Khát khao lớn nhất của Xuân Diệu trong tình yêu là sự hòa hợp về tâm hồn:

“Đôi mắt của người yêu, ôi vực thẳm !
Ôi trời xa, vầng trán của người yêu !
Ta thấy gì đâu sau sắc yêu kiều
Mà ta riết giữa đôi tay thất vọng
Dầu tin tưởng: chung một đời, một mộng
Em là em, anh vẫn cứ là anh
Có thể nào qua Vạn lý trường thành
Của hai vũ trụ chứa đầy bí mật”

Ông thường đau khổ vì tình yêu “vô biên và tuyệt đích” của mình gặp phải sự hờ hững của lòng người, không được đền đáp xứng đáng:

“Lòng anh là một cơn mưa lũ
Đã gặp lòng em là lá khoai
Mưa biếc tha hồ rơi giọt ngọc
Lá xanh không ướt đến da ngoài”

Cho nên cái tôi yêu đời, yêu người đến cuồng nhiệt của Xuân Diệu cũng lại là một cái tôi cô đơn, bơ vơ. Xuân Diệu vì sự cô đơn mà tìm đến cuộc đời, con người để mong có những tấm lòng bè bạn sẻ chia, nhưng cuối cùng lại rơi vào thất vọng. Cô đơn là thứ Xuân Diệu sợ nhất thì cuối cùng ông lại rơi vào cô đơn nên ông đã mượn “lời kỹ nữ” để tỏ bày khao khát tri âm:

“Lòng kỹ nữ cũng sầu như biển lớn
Chớ để riêng em gặp phải lòng em”

Kết bài:

Xét cho cùng, cái tôi Xuân Diệu dù biểu hiện dưới dạng thức nào cũng luôn nặng lòng với cuộc đời và con người, đó là một tình yêu cuồng nhiệt đến bồng bột của tác giả dành trọn cho cuộc đời trần thế. Cái tôi của Xuân Diệu chỉ đơn giản là được sống cuộc đời trần thế, được yêu đến tận cũng mà thôi.

Cái “tôi trong thơ Mới.

Cái “tôi” say mê, nồng nhiệt trong thơ Xuân Diệu.

»»» Bài viết cùng chủ đề:

Để lại một bình luận Huỷ trả lời