Có ý kiến cho rằng: “Tiếp nhận văn học đòi hỏi người đọc sống với tác phẩm bằng toàn bộ tâm hồn mình để cảm nhận bức thông điệp thẩm mĩ mà tác giả gửi đến người đọc”.
Anh/chị hãy làm sáng tỏ ý kiến trên.
* Gợi ý làm bài:
1. Giải thích:
– Văn học là tiếng nói tư tưởng, tình cảm, suy nghĩ của nhà văn trước cuộc đời. – Nói đến tác phẩm văn học là nói đến câu chuyện của tâm hồn (tình cảm, ước mong sâu kín của nhà văn nhắn gửi với bức thông điệp thẩm mĩ), là điệu hồn tác giả đi tìm điệu hồn độc giả. Vì vậy tiếp nhận văn học đòi hỏi người đọc sống với tác phẩm bằng toàn bộ tâm hồn mình để cảm nhận bức thông điệp thẩm mĩ mà tác giả gửi đến người đọc.
– Bức thông điệp thẩm mĩ: Là tình cảm, tâm hồn, ước mong sâu kín của tác giả gửi đến người đọc thông qua hình tượng nghệ thuật.
2. Bàn luận:
– Ý kiến đúng đắn và xác đáng.
– Xuất phát từ đặc trưng của văn học. Bản chất của văn học là sự sáng tạo.
Người nghệ sĩ khai thác cuộc sống, nhưng cuộc sống ấy đi vào mỗi trang văn, trang thơ lại mang một dấu ấn riêng. Thơ văn là một thế giới thuộc về phần tâm hồn của người nghệ sĩ, nó là những biến thái tinh vi của tình cảm, là khát khao hạnh phúc, là những ước vọng lớn lao v.v…Văn học là sự phản ánh cuộc sống thông qua chủ thể nhà văn, nhà thơ nên mỗi tác phẩm bao giờ cũng thể hiện tư tưởng tình cảm, gửi gắm những thông điệp của tác giả…
– Tại sao tiếp nhận văn học đòi hỏi người đọc phải sống với tác phẩm bằng toàn bộ tâm hồn mình? Bởi chỉ khi nhập vào thế giới hình tượng trong tác phẩm, chỉ khi để trái tim rung lên theo những nhịp sống trong tác phẩm, ta mới cảm nhận được những buồn vui trăn trở, khát vọng của nhà văn; mới thấy được những số phận, cảnh đời, mới hiểu được giá trị thật sự của tác phẩm văn học đó.
3. Chứng minh:
Chọn một số tác phẩm tiêu biểu, phù hợp phân tích để làm sáng tỏ ý kiến:
– Truyện Kiều – Nguyễn Du: Nhận ra số phận đau khổ của kiếp hồng nhan bạc mệnh; sự tác oai, tác quái của xã hội đồng tiền đã vùi dập, chà đạp tình yêu, hạnh phúc, quyền sống và nhân phẩm cao đẹp của con người. Nhận ra nỗi đau đứt ruột của nhà nhân đạo lớn, tài năng kiệt xuấ của Đại thi dào dân tộc.
– Vội vàng – Xuân Diệu: Có người nông nổi cho rằng bài thơ là lời giục giã cho cách sống hưởng thụ, gấp gáp nhưng ta nhận thấy bức thông điệp thẩm mĩ Xuân Diệu muốn gửi đến bạn đọc là lòng yêu đời, yêu sống đến cuồng nhiệt, là sự thức gọi mỗi người hãy sống sao cho xứng đáng để không bao giời phải nuối tiếc, xót xa vì những ngày tháng đã sống hoài, sống phí.
– Tống biệt hành Thâm Tâm: Có người cho li khách là người khổng lồ không tim, sắn sang coi người thân như hư vô, nhỏ bé để mạnh bước trên đường thực hiện lí tưởng. Nhưng thực ra, đằng sau dáng vẻ kiên quyết, dứt khoát của li khách ta nhận ra nỗi buồn thương day dứt Ta biết người buồn chiều hôm trước… Ta biết người buồn sáng hôn nay‖. Mặc dù thế, anh vẫn đi theo tiếng gọi của chí nhớn. Để an ủi người ở lại, anh mong mỏi người thân hãy coi mình như hạt bụi, như lá rơi, như hơi rượu tan biến vào hư vô. Đó là vẻ đẹp thực sự của li khách – dáng vẻ của dũng khí và tâm hồn nồng ấm rất con người.
– Bước vào trang văn của nhà văn Mĩ O.henry, mấy ai trong chúng ta không khỏi bồi hồi xúc động trước cảnh ngộ của cô họa sĩ trẻ Giôn – xi, phải từng ngày từng giờ bám lấy sự sống bằng một tia hi vọng mong manh – chiếc lá cuối cùng. Nhưng bằng trái tim giàu lòng yêu thương đồng loại, cụ Bơ – men đã hi sinh cuộc đời mình để cứu rỗi một linh hồn đang dần lụi tàn trong một thân xác yếu ớt, tưởng chừng như không giờ cứu chữa được. Kiệt tác cuối đời của cụ – chiếc lá cuối cùng chính là bức thông điệp màu xanh mà nhà văn O.hen – ri muốn đem đến cho bạn đọc: Hãy sống và yêu thương, xã hội luôn cần tình yêu và lòng nhân đạo cao cả. Bởi tình yêu thương sẽ cứu sống muôn triệu trái tim khổ đau bất hạnh trên cõi đời này.
4. Đánh giá:
– Đây là ý kiến sâu sắc và đúng đắn cho người tiếp nhận để có thể cảm nhận được chiều sâu tư tưởng thẩm mĩ của tác phẩm văn chương. Hay nói cách khác là phần chìm của tảng băng trôi nghệ thuật.
– Bài học sáng tạo và tiếp nhận: Nhà văn cần thấy vai trò và trách nhiệm khi sáng tạo văn học nghệ thuật. Viết những tác phẩm bằng tâm huyết và tài năng của mình. Bạn đọc cần có sư tri âṃ, đồng cảm với tác phẩm, với nhà thơ, nhà văn để có thể sẻ chia những tình cảm đồng điệu. Khi ấy, bạn đọc vừa cảm thụ được vẻ đẹp của tác phẩm nghệ thuật, vừa kiến tạo nên con người mình.
Bài văn tham khảo:
Quy luật Văn học là quy luật của tình cảm. Vậy văn học là chuyện của tâm hồn là “những điệu hồn đi tìm những tâm hồn đồng điệu” (Tố Hữu). Chính vì vậy, đọc tác phẩm văn học. phải đọc nó bằng tất cả tâm hồn mình như Hoài Thanh đã từng nói: “có lấy hồn tôi đề hiểu hồn người”. Khẳng định điều đó, SGK Văn lớp 12 (phần văn học nước ngoài và lý luận văn học) viết: “Tiếp nhận đòi hỏi người đọc sống với tác phẩm bằng toàn bộ tâm hồn để cảm nhận thông điệp thẩm mỹ mà tác giả gửi đến cho người đọc văn học”.
Văn học la tâm hồn. Trong cuộc đời mỗi con người, không phải cứ cầm cuốn sách văn học trên tay và đọc nó thì đều được coi là hành vi tiếp nhận tác phẩm văn học. Thực tế người ta đọc tác phẩm văn học theo nhiều yêu cầu và mục đích khác nhau. Đọc để tìm hiểu một phong tục tập quán, để thống kê hay tìm kiếm các dữ kiện ngôn ngữ như từ vựng, ngữ pháp, tu từ; có khi đọc để khai thác yếu tố tâm lý học hay khảo cổ học. Có người đọc tác phẩm văn học là để tìm những dấu vết chính trị, những sự kiện lịch sử. v.v… Những cách đọc ấy đâu phài là tiếp nhận văn học.
Tiếp nhận văn học là một hoạt động tinh thần đòi hòi người đọc càm thụ thưởng thức, suy ngẫm, từ đó mà nhận ra, vỡ ra “nghĩ ra” nhiều điều sâu sắc và lý thú về cuộc đời, về con người được tác giả gửi gắm qua tác phẩm của mình. Cũng từ đó làm cho tâm hồn mình mỗi ngày một thêm phong phú đa dạng hơn; mình sống nhân ái hơn, sống tốt hơn. Như thế hành vi đọc trong tiếp nhận văn học thực sự là cuộc “giải mã” để cảm nhận được đúng và sâu sắc những “thông điệp thẩm mỹ ” mà tác già gửi đến bạn đọc.
Thông điệp thẩm mỹ là tiếng lòng, là tình cảm và tư tưởng cũng như mong ước sâu kín của nhà văn muôn nhắn gửi tới bạn đọc. Có điều, với tác phẩm văn học, toàn bộ những điều muốn nhắn gửi nhà văn không thể hiện một cách “trần trụi”, “rõ ràng” “trực tiếp” “khô khan”, mã bằng những cách nói rất riêng biệt, độc đáo của văn học: bằng hình tượng văn học. Phải thông qua hình tượng văn học người đọc mới hiểu và cảm nhận được những điều sâu kín mà người viết muốn nhắn gửi. Như thế có thể nói, nhưng ý tưởng sâu kín của tác giả được thể hiện bằng hình tượng văn học thì gọi là những thông điệp thẩm mỹ.
Vấn đề đặt ra là, tai sao tiếp nhận tác phẩm văn học lại “đòi hỏi người đọc sống với tác phẩm bằng toàn bộ tâm hồn để cảm nhận cái thông điệp thẩm mỹ mà tác giả gửi đến cho người đọc văn học”?
Như trên đã nói, nếu chúng ta hiểu tiếp nhận tác phẩm văn học không phải là một hành vi đọc thuần tuý theo một yêu cầu chuyện môn riêng biệt nào đó của người nghiên cứu, mà là một hành vi cảm nhận để hiểu được hồn người, hiểu được những tư tưởng và tình cảm sâu kín của tác giả…. thì đòi hòi trên là một tất yếu. Làm thế nào nhận hết được, hiểu thấu đáo những điều sâu kín ấy, nếu như người đọc tác phẩm với một thái độ thờ ơ, lạnh lùng, chỉ là đọc bằng mắt cho hết các con chữ trên trang giấy? Muốn cảm nhận được cái thông điệp thẩm mỹ của tác giả, người đọc cung phải nhập vào cái thế giới hình tượng trong tác phẩm. Bằng kinh nghiệm, những trải nghiệm, vốn tri thức và của cuộc đời mình, người đọc sống với tác phẩm, nhập vàơ tác phẩm như là người trong cuộc. Khi đó, trái tim ta cũng rung theo nhịp sống trong tác phẩm: cũng hồi hộp, lo âu trước các tình huống nghiệt ngã, trước những thử thách gay cấn của nhân vật. Ta cũng sẽ đau khổ thất vọng cô đơn và kinh hoàng như nàng Kiều “trước lầu Ngưng Bích cũng sẽ nhỏ những giọt nước mắt khi chàng Răxtinhăc khóc trước mồ Lão Gôriô (H. Ban Dắc), cũng cảm thấy như muốn “bay lên không trung” như Natasa trong cái đêm trăng đẹp đến diệu kỳ được mô tả trong tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình cùa L. Tônxtôi. Ta mơ màng trong Tiếng thu cùa Lưu Trọng Lư, ta naơ nao theo “dòng nước buồn thiu hoa bắp lay” nơi thôn Vĩ Dạ với Hàn Mặc Tử; lòng cũng cồn cào mùi “cơm lên khói”, của “hương nếp xôi” đất Mai Châu trong thơ Quang Dũng. Khó có thể nói hết được những cảm giác và cung bậc, trạng thái tình cảm, cảm xúc trong tâm hồn ta khi sống hết mình với tác phẩm văn học. Và cứ mỗi lần gấp sách lại, ta như vừa bước ra từ một thế giới khác, một thế giới vừa gần gũi, vừa rất xa xôi, ở đấy những sổ phận con người, những sự việc, những sự đời cứ ám ảnh và lay thức tâm hồn ta mãi.
Văn học là chuyện của tâm hồn. Những tác phẩm văn học nghệ thuật chân chính bao giờ cũng là kết quả của sự ấp ủ, thai nghén lâu dài, về con người và cuộc đời trong tâm can người nghệ sĩ. Những dằn vặt, trăn trở, băn khoăn, những buồn vui, căm giận và bao điều tâm niệm khác của nhà văn đều được dồn nén vào những “thông điệp thẩm mỹ”, vào nhửng ‘điệu hồn” được viết ra theo một lý tưởng thẩm mỹ nào đấy. Chính vì thế, không thể tiếp nhận tác phẩm một cách thụ động. Một khi “sống với tác phẩm bằng toàn bộ tâm hồn của mình” thì một mặt người đọc sẽ cảm nhận được thông điệp thẩm mỹ từ tâm can người nghệ sĩ gửi tới, mặt khác, còn có thể trở thành người “đồng sáng tạo” với nhà văn. Văn bàn những tác phẩm lớn thường gợi ra cả một trường ý nghĩa phong phú mà chính nhà văn nhiều khi cũng không ý thức được hết.
Các thế hệ độc giả, qua các thời đại, sẽ phát hiện ra chúng Vì thế ý nghĩa của tác phẩm như được nhân lên, được làm cho giầu có thêm lên. Những tác phẩm văn học kiệt xuất thường có một lịch sử tiếp nhận phong phú. Vậy, không nên áp đặt độc đoán một cách hiểu duy nhất về một tác phẩm nào đó cho mọi người đọc. Hình tượng văn học là hình tượng đa diện, ngôn ngừ văn học là ngôn ngữ đa nghĩa và hết sức uyển chuyển tinh vi. Mỗi người tuỳ theo thị hiếu riêng, vốn sống, vốn văn hoá riêng và tùy theo xu hướng tiếp nhận của thời đại mình mà nhận ra những ý nghĩa khác nhau của cùng một áng thơ Kiều của cùng một bài “Cây chuối” của Nguyễn Trãi, một bài “Tự tình” của Hồ Xuân Hương, “Sông lấp” của Tú Xương, “Đây thôn Vĩ Dạ” của Hàn Mặc Tử, “Tống biệt hành” của Thâm Tâm hay thiên tuỳ bút “Tờ hoa” của Nguyễn Tuân v.v…
Tuy nhiên, không nên lấy cớ tiếp nhận tác phẩm khác nhau mà ném ra những cách hiểu tuỳ tiện, quy chụp bừa bãi hay suy diễn vô căn cứ.
