Tô Hoài có nhận xét như sau về truyện ngắn của Nguyễn Thành Long: “Mỗi truyện ngắn của Nguyễn Thành Long tương tự một trang đời, một mảng, một nét của cuộc sống chắt ra. Ta thường gặp ở Nguyễn Thành Long những nhận xét nho nhỏ như nhắc khẽ người đọc.”
Theo em nhận xét đó có đúng với truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” không? Hãy phân tích truyện ngắn để làm rõ ý kiến của em.
Hướng dẫn làm bài:
- Mở bài:
Nguyễn Thành Long là một cây bút chuyên viết truyện ngắn. Nhận xét về truyện ngắn của Nguyễn Thành Long, Tô Hoài có ý kiến như sau “Mỗi truyện ngắn của Nguyễn Thành Long tương tự một trang đời, một mảng, một nét của cuộc sống chắt ra. Ta thường gặp ở Nguyễn Thành Long những nhận xét nho nhỏ, như nhắc khẽ người đọc”.
Ý kiến nhận xét trên cũng rất đúng với truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa, một truyện ngán hay, giàu chất thơ của Nguyễn Thành Long, được viết năm 1970, trong giai đoạn xây dựng chủ nghĩa xã hội và chống chiến tranh phá hoại của giặc Mĩ trên miền Bắc.
- Thân bài:
1. Lặng lẽ Sa Pa tương tự một trang đời, một mảng, một nét của cuộc sống chắt lọc ra.
Trong truyện, ta bắt gặp một trang đời, một mảng hoặc một nét của cuộc sống của miền Bắc trong giai đoạn xây dựng chủ nghĩa xã hội và chống chiến tranh phá hoại của giặc Mĩ.
– Đó là một họa sĩ già xin anh em ở cơ quan hoãn bữa tiệc tiễn ông vé hưu để đi “thực tế” một lần cuối ở Tây Bắc trước khi nghỉ công tác.
– Đó là một cô kĩ sư trẻ, lẩn đầu rời Hà Nội đi nhận công tác ở Lai Châu.
– Đó là một anh cán bộ trẻ làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu, đã mấy năm sống một mình trên đỉnh Yên Sơn, cao hai nghìn sáu trăm mét.
– Đó là người lái xe già hiếu khách, ân cần niềm nở.
– Đó là mối thân tình giữa các con người đáng yêu, đáng mến ấy trong một lần gặp gỡ tình cờ trên một chuyến ô tô đi Tây Bắc.
– Đó là mẩu chuyện lập chiến công của hai cha con anh thanh niên làm khí tượng : “Thế là một – hòa nhé !”.
– Đó là việc làm thầm lặng kiên nhẫn của một ông kỉ sư ở vườn rau dưới Sa Pa, của một đồng chí nghiên cứu khoa học : “Có thể nói đồng chí ấy trong tư thế suốt ngày chờ sét”.
– Đó là việc người họa sĩ già vẽ anh thanh niên làm khí tượng nhưng anh xin ông đừng vẽ vì còn những người khác xứng đáng được vẽ hơn.
– Đó là việc cô kĩ sư lén gửi làm kỉ niệm chiếc khăn mùi xoa nhưng anh thanh niên làm khí tượng lại vô tình đưa trả lại.
– Đó là những món quà của anh thanh niên làm khí tượng (củ tam thất cho vợ bác lái xe vừa ốm dậy, làn trứng, bó hoa tiễn người họa sĩ già, cô kĩ sư trẻ tiếp tục cuộc hành trình…).
2. Tất cả đều được chát lọc từ cuộc sống, vừa tinh tế, vừa đẹp.
– Đó là vẻ đẹp tâm hổn của những con người đáng yêu, đáng mến, làm việc hết mình và sống đầy tình nghĩa, không ồn ào mà thầm lặng.
– Những con người và việc làm đã kể ra ở trên cho ta thấy rõ điều đó.
– Có một vài chi tiết nếu không tinh thì dễ bỏ qua:
+ “Anh thanh niên đang nói dừng lại. Và tại sao họa sĩ cảm giác mình bối rối ? Vì nhác thấy người con gái nhỏ nhẻ, e lệ, đứng giữa các luống dơn, không cần hái hoa nữa, ôm nguyên bó hoa trong tay, lắng tai nghe ? Vì họa sĩ đã bắt gặp một điều thật ra ông vẫn ao ước được biết, ôi, một nét thôi đủ khẳng định một tâm hổn, khơi gợi một ý sáng tác, một nét mới đủ là giá trị một chuyến đi dài”.
+ “Anh xoay sang người con gái đang một mắt đọc cuốn sách, một mắt. lắng nghe, chân cô đung đưa khe khẽ, nói :
+ Và cô cũng thấy đấy, lúc nào tôi cũng co’ người trò chuyện. Nghĩa là có sách ấy mà. Mỗi người viết một vẻ”.
“Đến lượt cô gái từ biệt. Cô chìa tay ra cho anh nám, cẩn trọng, rõ ràng như người ta cho nhau cái gì, chứ không phải là cái bắt tay. Cô nhìn thảng vào mát anh – những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy”.
– Đó là một vài nét chấm phá của cảnh sắc thiên nhiên :
+ “Nắng bây giờ bắt đầu lan tới đốt cháy rừng cây. Những cây thông chi cao quá đầu. rung tít trong nắng những ngón tay bàng bạc dưới cái nhìn bao che của những cây tử kinh thỉnh thoảng nhô cái đấu màu hoa cà lên trên màu xanh của rừng”.
+ “Lúc bấy giờ nắng đã mạ bạc cả con đèo, đốt cháy rừng cây hừng hực như một bo’ đuốc lớn. Nắng chiếu làm cho bo’ hoa càng thêm rực rỡ và làm cho cô gái cảm thấy mình rực rỡ theo”.
– Những vẻ đẹp của tâm hổn con người và cảnh sắc thiên nhiên được tái hiện trong tác phẩm bằng một ngôn ngữ hàm súc, trong sáng, thơ mộng :
+ “Sau hai ngày, qua ngót bốn trăm cây số đường dài cách xa Hà Nội đứng trông mây mù ngang tầm với chiếc cầu vồng kia, bỗng nhiên gặp lại hoa dơn, hoa thược dược, vàng, tím, đỏ, hổng, phấn, tổ ong… ngay lúc dưới kia là mùa hè, đột ngột và mừng rỡ, quên mất e lệ, cô chạy đến bên người con trai đang cắt hoa. Anh con trai, rất tự nhiên như với một người bạn đã quen thân : trao bó hoa đã cắt cho người con gái, và cũng rất tự nhiên, cô đỡ lấy”.
+ “Những cây thông… rung tít trong nắng những ngón tay bằng bạc…”. “Lúc bấy giờ nấng đã mạ bạc cả con đèo, đốt cháy rừng cây hừng hực như một bó đuốc lớn”.
– Tác dụng giáo dục : Lặng lẽ Sa Pa có những nhận xét nho nhỏ, như nhắc khẽ người đọc.
+ Đó là những nhận xét nhỏ rút ra từ những sự việc, cảnh đời đã trải qua :“Đối với một nghệ sỉ, trong cuộc đời, có hai hôi thích nhất : đó là hồi mình còn trẻ, và hồi này của tôi. Mình có thể năng nổ đi vẽ như thời thanh niên. Mình có thêm sự chín chắn hồi ấy mình chưa có”. (Lời người họa sĩ già nói với cô kĩ sư)
– “Đối với một người khao khát trời rộng, sự dứt bỏ một tình yêu nhiều khi lại nhẹ nhàng”. (Lời người họa sĩ già nói với cô kĩ sư trẻ)
+ “Xách đèn ra vườn (để làm nhiệm vụ trong đêm), gio’ tuyết và lặng im ở bên ngoài như chỉ chực đợi mình ra là ào ào xô tới. Cái lặng im lúc đó mới thật dễ sợ : nó như bị gió chặt ra từng khúc, mà gió thì giống những nhát chổi lớn muốn quét đi tất cả, ném vứt lung tung… Những lúc im lặng lạnh cứng mà lại hừng hực như cháy”. (Lời anh thanh niên làm khí tượng nói với người họa sĩ già và cô kĩ sư trẻ)
+ “Công việc của cháu gian khổ thế đấy chứ cất nó đi, cháu buồn đến chết mất. Con người thì ai mà chả “thèm” hở bác ? … Cháu bỗng dưng tự hỏi : cái nhớ xe, nhớ người ấy thật ra là cái gì vậy ? Nếu là nỗi nhớ phồn hoa đô thị thì xoàng…”. (Lời anh thanh niên làm khí tượng nói với người họa sĩ già)
Ông kĩ sư (ở vườn rau dưới Sa Pa) làm cháu thấy cuộc đời đẹp quá”. (Lời anh thanh niên làm khí tượng nói với người họa sĩ già)
+ “Những điều suy nghĩ đúng đắn bao giờ cũng có những vang âm, khơi gợi bao điều suy nghĩ khác trong óc người khác, có sẵn mà chưa rõ hay chưa được đúng”. (Ý nghĩ của người họa sĩ già)
+ “Những điều cô cùng nghe, cộng với những điều cô khám phá lấy trên hai trang sách hay đang đọc giở của người con trai (người thanh niên làm khí tượng) làm cô bàng hoàng… Một ấn tượng hàm ơn khó tả dạt lên trong lòng cô gái. Không phải chỉ vì bó hoa rất to sẽ đi theo cô trong chuyến đi thứ nhất ra đời. Mà vì một bó hoa nào khác nữa, bó hoa của những háo hức và mơ màng ngẫu nhiên anh cho thêm cô”. (Ý nghĩ của cô kĩ sư trẻ)
+ “Thanh niên bây giờ lạ thật ? Các anh chị cứ như con bướm. Mà đã mười một giờ, đến giờ “ốp” đâu ? Tại sao anh ta (anh thanh niên làm khí tượng) không tiễn mình đến tận xe nhỉ ?”. (Lời tự nhủ của người họa sĩ già)
– Những lời nhận xét nhỏ đó như nhắc nhở người đọc : Tự nhìn vào mình để sống tốt và sống đẹp hơn. (Những con người trong truyện tình cờ gặp nhau rồi lại chia tay nhau, ấy thế mà họ lại thân tình với nhau đến thế.) Và nhìn vào mọi người để thấy hết vẻ đẹp trong những điều tưởng là nhỏ nhặt, dễ bỏ qua. Rồi sẽ làm gì, dù là một ý nghĩ tốt lành, một việc nhỏ, cho những người khác được vui hơn, hạnh phúc hơn.
- Kết bài:
Nguyễn Thành Long đã chắt lọc từ cuộc sống tạo nên những trang viết với một vài trang đời, mảng, nét của cuộc sống đẹp một cách tinh tế và thơ mộng. Qua những trang truyện Lặng lẽ Sa Pa, người đọc thú vị và thấm thìa trước “những nhận xét nho nhỏ” của nhà văn. Mỗi người đọc tự rút ra cho mình một vài lời khuyên (lời “nhắc khẽ”) lí thú và bổ ích. Thực ra, một vài trang đời, mảng, nét của cuộc sống cùng với “những nhận xét nho nhỏ, như nhắc khẽ người đọc” ấy, tuy nhẹ nhàng mà sâu sắc, tuy nhỏ mà không nhỏ một chút nào cả. Từ những “trang đời” đẹp và thơ mộng, Lặng lẽ Sa Pa nâng cao và mở rộng tâm hổn người đọc, hãy yêu thương và sống đẹp hơn.
