Phân tích Cung đường của kí ức, hiện tại và tương lai của Vũ Hoài Đức

Phân tích văn bản “Cung đường của kí ức, hiện tại và tương lai” của Vũ Hoài Đức.

I. Tìm hiểu chung.

1. Xuất xứ :  Bài viết đăng trên Tạp chí Kiến trúc, số 10/2009, https://www.tapchikientruc.com.vn/ chuyen-muc/cung-duong-cua-ky-uc-hien-tai-va-tuong-lai.html.

2. Bố cục gồm 4 phần:

+ Phần 1: Từ đầu đến “Tàu điện là kí ức đáng nhớ của Thủ đô trên nhiều phương diện”- Những kỉ niệm của tàu điện với người Hà Nội.

+ Phần 2: Tiếp đến “Mang sắc thái riêng của đất Tràng An” – Khẳng định tầm quan trọng và sự hợp lí của hệ thống tàu điện thời Pháp thuộc đối với giao thông vận tải nước ta.

+ Phần 3: Tiếp đến “Để tô điểm thêm cho không gian mới” – Sự khác biệt giữa việc giữu gìn một di sản dân tộc giữa nước ta và các nước Châu Âu.

+ Phần 4: Còn lại – Những mong ước và đề xuất về việc khôi phục tàu điện lịch sử Hà Nội.

3. Tóm tắt: Với nhiều thế hệ người Hà Nội xưa, những chuyến tàu điện thong dong trên năm tuyến đường hướng về Bờ Hồ – trái tim của thành phố, đã trở thành một biểu tượng văn hoá của Thủ đô. Có lẽ chưa có một nghiên cứu nào tìm cách lí giải thấu đáo và khoa học cho câu hỏi: “Vì sao hệ thống tàu điện tồn tại từ thời Pháp thuộc lại tạo nên dấu ấn sâu đậm như vậy trong lòng người Hà Nội?”. Dưới góc độ nghiên cứu lịch sử đô thị, hệ thống tàu điện Hà Nội xưa vừa là chứng nhân cho quá trình chuyển đổi mô hình phát triển kiểu thành thị phương Đông sang hình thái đô thị hiện đại kiểu phương Tây, vừa là kết quả có giá trị của giai đoạn đô thị hoá mang tính bản lề ấy. Giá trị ấy minh chứng cho một quá trình phát triển thành công, góp phần tạo nên một Thủ đô nhiều tầng văn hoá. Dễ dàng nhận thấy mạng lưới tàu điện từ đây hướng ra vùng ngoại ô Yên Phụ, Bưởi, Cầu Giấy, Hà Đông, Bạch Mai, Đống Mác khi xưa, lại hoàn toàn dựa trên những tuyến đường bản địa. Đó phải chăng chính là sự giao thoa Đông – Tây? Tuy nhiên vì nhiều nguyên do, đến năm 1989 – 1990, thành phố quyết định chấm dứt hoạt động và loại bỏ hệ thống tàu điện sau nhiều nỗ lực đổi thay. Quyết định ấy đã khiến Hà Nội mất đi một thứ rất đáng được xem là di sản đầy tiềm năng để phát huy giá trị. Rất nhiều nước Châu Âu họ đều giữ lại, cải tạo, phát triển phù hợp và có tính kế thừa cao. Như vậy, việc khôi phục tàu điện lịch sử của Hà Nội là hoàn toàn có cơ sở thực chứng, khoa học về tình yêu của người Hà Nội. Mong rằng, một ngày không xa, sẽ có tuyến tàu điện với công nghệ hiện đại, nhưng mang trên mình hình bóng của đoàn tàu lịch sử và tiếng leng keng ngày xưa ấy lại ngân vang trong đời sống đô thị.

4. Giá trị nội dung: Văn bản đề cập đến việc giải thích, chứng minh, kèm theo nhận xét, đánh giá và bộc lộ cảm nhận của người viết từ đó người đọc có thể hiểu được lí do vì sao tàu điện lại có dấu ấn sâu đậm trong lòng người Hà Nội. Đồng thời cũng thể hiện mong muốn khôi phục tàu điện lịch sử của Hà Nội như làm sống lại ký ức và phát triển du lịch Việt Nam.

5. Giá trị nghệ thuật:

– Sử dụng ngôn từ trong sáng, mạch lạc và thuyết phục.

– Dẫn chứng chặt chẽ, phù hợp.

– Sử dụng phương tiện phi ngôn ngữ phong phú, sắc nét.

II. Phân tích văn bản.

1. Ý nghĩa nhan đề.

Cách tác giả lựa chọn và đặt nhan đề cho tác phẩm có tầm quan trọng không thể xem nhẹ, bởi nó có khả năng tóm tắt, phản ánh và thể hiện sâu sắc chủ đề và nội dung chính của văn bản. Nó như một bản tóm tắt toàn diện, là điểm tập trung của toàn bộ tác phẩm, giúp người đọc hiểu được bản chất và tinh thần của tác phẩm một cách dễ dàng và toàn diện hơn.

2. Cách trình bày thông tin của văn bản.

– Câu chủ đề: Với nhiều thế hệ người Hà Nội xưa, những chuyến tàu điện thong dong trên năm tuyến đường hướng về Bờ Hồ – trái tim của thành phố, đã trở thành một biểu tượng văn hoá của Thủ đô.

– Triển khai cụ thể ý của chủ đề:

+ Giải thích: Hình ảnh những toa tàu nhuốm đầy bụi thời gian mỗi khi hiện lên trong những thước phim tư liệu, hay trên sân khấu và các tác phẩm nghệ thuật … lại khơi dậy nỗi nhớ khôn nguôi về một thời đã qua.

+ Chứng minh:

• Giá trị ấy minh chứng cho một quá trình phát triển thành công, góp phần tạo nên một Thủ đô nhiều tầng văn hoá.
• Kì diệu thay, mạng lưới tàu điện cùng với nhiều công trình mang dáng dấp phương Tây bao bọc xung quanh, lại không hề làm mất đi vẻ đẹp của những Tháp Rùa, Đền Ngọc Sơn, Cầu Thê Húc, Nhà Thuỷ Tạ… nhỏ nhắn mà tinh khôi soi bóng trên mặt hồ. Những thành tố mang đậm tinh thần và vẻ đẹp Việt dường như được tôn vinh hơn trong lòng phố Pháp; mọi thứ dường như sống động và giàu giá trị hơn từ góc nhìn trên những chuyến tàu điện dạo quanh.
• Các bến đỗ được tinh tế bố trí không hề xa nhau như ở bên Tây, mà vô cùng hợp lí cho hình thức thương mại dạng tiểu thương bám phố, bám đường như ở Hà Nội. Không những thế, mạng lưới đường tàu điện còn liên kết ga Hàng Cỏ và các bệnh viện với các công trình công cộng khác một cách liên hoàn. Có thể so sánh không cường điệu rằng, nếu Hà Nội thời Pháp thuộc là một cơ thể khá hoàn chỉnh thì mạng lưới tàu điện là những huyết mạch cơ bản.

+ Nhận xét, đánh giá:

• Đây là những minh chứng rõ ràng cho thấy, hệ thống tàu điện Hà Nội thời Pháp thuộc là một bài học quý giá trong lĩnh vực phát triển giao thông công cộng, cũng là kinh nghiệm về phát triển đô thị gắn với phát triển giao thông dưới góc nhìn hiện đại.
• Đó là nghệ thuật giao hoà! Đây chính là những lí do sâu xa, khiến ngày nay, dù không còn bóng dáng nhưng hình ảnh những đoàn tàu xưa cũ ấy dường như vẫn lung linh trong hồn “Phố Phái” Tiếng “leng keng tàu sớm khuya” vọng về từ quá khứ đã là một thanh âm mang sắc thái riêng của đất Tràng An.
• Nên xem xét khôi phục một phần hệ thống tàu điện lịch sử – một đặc trưng văn hoá riêng của Thủ đô, với một phương thức “lưỡng dụng”: vừa phục vụ du lịch, vừa phục vụ phát triển giao thông công cộng…

+ Bộc lộc cảm xúc: Mong rằng, một ngày không xa, sẽ có tuyến tàu điện với công nghệ hiện đại, nhưng mang trên mình hình bóng của đoàn tàu lịch sử và tiếng leng keng ngày xưa ấy lại ngân vang trong đời sống đô thị.

* Nhận xét:

– Cách trình bày này giúp tạo sự tò mò và tập trung của độc giả. Nó thúc đẩy độc giả suy tư và tự hỏi về câu hỏi được đặt ra và khám phá nội dung văn bản để tìm hiểu câu trả lời. Sự sử dụng của câu hỏi cũng làm tôn lên tính thú vị và sự độc đáo của vấn đề, và khiến cho độc giả muốn tiếp tục đọc để biết thêm chi tiết. Điều này tạo ra sự kết nối giữa tác giả và độc giả, thúc đẩy họ tương tác với nội dung và suy ngẫm về nó.

– Cách trình bày giúp cho người đọc hình dung được quá trình vận chuyển và hình ảnh chân thực về chiếc tàu qua thời gian. Đồng thời qua văn bản, tác giả nghiêm túc thể hiện rõ lập trường, trực tiếp, rõ ràng và thể hiện niềm tự hào về Hà Nội, về đất nước, về lịch sử.

3. Nhận định: “Chắc hẳn nhiều người cũng đồng tình rằng, tàu điện là kí ức đáng nhớ của Thủ đô trên nhiều phương diện”:

– Các chi tiết đã được trình bày trong văn bản nhằm làm rõ nhận định là:

+ “Dưới góc độ nghiên cứu lịch sử đô thị, hệ thống tàu điện Hà Nội xưa vừa là chứng nhân cho quá trình chuyển đổi mô hình phát triển kiểu thành thị phương Đông sang hình thái đô thị hiện đại kiểu Phương Tây, vừa là kết quả có giá trị của giai đoạn đô thị hóa mang tính bản lề”

+ “…mô hình hướng tâm, với nhà ga trung tâm đặt tại hồ Hoàn Kiếm là thủ pháp quy hoạch đô thị tuyệt vời góp phần làm nên sự đặc sắc của không gian cảnh quan Hồ Gươm… những thành tố mang đậm tinh thần và vẻ đẹp Việt…. được tôn vinh hơn… mọi thứ dường như sống động và giàu giá trị hơn…”

+ “…mạng lưới là những huyết mạch cơ bản” của cơ thể khá hoàn chỉnh Hà Nội thời Pháp thuộc.

+ “…bài học quý giá trong lĩnh vực phát triển giao thông dưới góc nhìn hiện đại… đặc biệt có giá trị khi nhìn nhận ở góc độ văn hóa… Đó là nghệ thuật giao hòa!”

– Với nhiều thế hệ người Hà Nội xưa, những chuyến tàu điện thong dong trên 5 tuyến đường hướng về Bờ Hồ – trái tim của thành phố, đã trở thành một biểu tượng văn hóa thực sự của Thủ đô.

– Hình ảnh những toa tàu nhuốm đầy bụi thời gian mỗi khi tái hiện qua những thước phim tư liệu, hay trên sân khấu và các tác phẩm nghệ thuật… lại khơi dậy nỗi nhớ khôn nguôi về một thời đã qua.

– Giá trị của chúng minh chứng cho một quá trình phát triển thành công, góp phần tạo nên một Thủ đô nhiều tầng văn hóa.

– Phải khẳng định rằng, mạng lưới tàu điện theo mô hình hướng tâm, với nhà ga trung tâm đặt tại hồ Hoàn Kiếm thực sự là thủ pháp đô thị tuyệt vời góp phần làm nên sự đặc sắc của không gian cảnh quan của Hồ Gươm. Điều này khiến cho mọi ngả đường đều hướng về Thủ đô, và cùng với nhiều nhân tố khác làm cho Hồ Gươm trở thành trung tâm mới và đặc biệt của Hà Nội.

– Có thể so sánh không cường điệu rằng, nếu Hà Nội thời Pháp thuộc là một cơ thể khá hoàn chỉnh thì mạng lưới tàu điện là những huyết mạch cơ bản.

→ Nhận xét: Tất cả hoạt động, vẻ đẹp của chiếc tàu ấy in sâu vào tâm trí, vào kí ức của tất cả người dân thủ đô lúc bấy giờ.

4. Thái độ và quan điểm của người viết.

– Thái độ và quan điểm của tác giả trong văn bản này thể hiện sự tận tụy và đắm chìm vào những ký ức đầy tình cảm, tự hào về những nét đặc trưng của Hà Nội. Tác giả không chỉ đơn thuần miêu tả, mà còn truyền đạt tình cảm mạnh mẽ, lòng đam mê sâu sắc đối với thành phố và cuộc sống ở đó. Điều này thể hiện qua việc sử dụng ngôn ngữ sắc sảo, ví dụ cụ thể, và phân tích tinh tế. Cách tác giả tiếp cận đề tài không chỉ làm cho văn bản trở nên hấp dẫn mà còn tạo nên một tác phẩm có sức thu hút đối với người đọc, đem lại sự thấu hiểu và sâu sắc về chủ đề khô khan mà tác giả đã chọn.

Bài viết tham khảo:

Những chuyến tàu điện dạo trên năm tuyến đường hướng về Bờ Hồ – trái tim của Hà Nội đã trở thành biểu tượng văn hóa của Thủ đô cho nhiều thế hệ cư dân xưa. Tuy vậy, câu hỏi về tại sao hệ thống tàu điện từ thời Pháp thuộc lại để lại dấu ấn mạnh mẽ trong lòng người Hà Nội chưa được giải đáp một cách thấu đáo và khoa học.

Với nhiều thế hệ người Hà Nội xưa, những chuyến tàu điện thong dong trên năm tuyến đường hướng về Bờ Hồ – trái tim của thành phố, đã trở thành một biểu tượng văn hoá của Thủ đô.

Dưới góc độ nghiên cứu lịch sử đô thị, hệ thống tàu điện Hà Nội xưa thể hiện sự chuyển đổi từ mô hình phát triển kiểu thành thị phương Đông sang hình thái đô thị hiện đại kiểu phương Tây. Đây là kết quả quan trọng của giai đoạn đô thị hóa của thành phố. Giá trị của nó là minh chứng cho một quá trình phát triển thành công, góp phần tạo nên một Thủ đô với nhiều tầng văn hoá đa dạng.

Những toa tàu nhuốm bụi bẩn này không hề làm mất đi vẻ đẹp của những công trình kiến trúc tiêu biểu như Tháp Rùa, Đền Ngọc Sơn, Cầu Thê Húc và Nhà Thuỷ Tạ. Thậm chí, mạng lưới tàu điện cùng với những công trình mang dấu ấn phương Tây bao quanh chúng đã tạo nên một sự hòa quyện độc đáo.

Tòa nhà kiểu phương Tây bao bọc bởi không gian xanh rộng lớn không chỉ tôn vinh mà còn làm nổi bật vẻ đẹp tinh khôi của các công trình Việt Nam. Điều này thể hiện sự kết hợp tài tình giữa tinh thần Việt và phong cách phương Tây. Nhìn từ trên những chuyến tàu điện dạo quanh thành phố, mọi thứ dường như trở nên sống động hơn và được tôn vinh, làm tăng giá trị của văn hoá và di sản của phố Pháp. Các bến đỗ được sắp xếp một cách thông minh, không quá xa cách nhau như trong kiến trúc phương Tây, mà thực sự phù hợp với hình thức thương mại đặc trưng của Hà Nội, với tiểu thương sát cạnh phố và đường như một phần không thể thiếu.

Hình ảnh những toa tàu bị nhuốm đầy bụi bẩn theo thời gian mỗi khi chúng xuất hiện trên màn hình tư liệu, sân khấu hoặc trong các tác phẩm nghệ thuật không chỉ gợi lên sự hoài niệm về một quá khứ đã qua, mà còn mang trong đó những dấu vết của một hành trình phát triển đầy thành công. Điều này đã đóng góp vào việc xây dựng nên một Thủ đô với nhiều tầng văn hoá đa dạng và độc đáo.

Điều đáng chú ý là mạng lưới đường tàu điện đã kết nối một cách liền mạch ga Hàng Cỏ với các bệnh viện và các công trình công cộng khác. Một cách dễ dàng để hiểu điều này là so sánh Hà Nội thời Pháp thuộc với một cơ thể hoàn chỉnh và mạng lưới tàu điện như những huyết mạch cơ bản của nó, không cần phải làm quá lớn vấn đề này. Những ví dụ này rõ ràng thể hiện rằng hệ thống tàu điện ở Hà Nội thời Pháp thuộc đại diện cho một bài học quý báu về phát triển giao thông công cộng và đô thị liên quan đến phát triển giao thông trong bối cảnh hiện đại. Nó thực sự là một sự kết hợp tài tình! Điều này giải thích tại sao, ngay cả khi không còn tồn tại, hình ảnh những tàu điện cổ kính vẫn tỏa sáng trong “Phố Phái.” Tiếng “leng keng tàu sớm khuya” vẫn vọng lại từ quá khứ, mang theo một linh hồn đặc biệt của đất Tràng An. Có thể xem xét việc phục hồi một phần của hệ thống tàu điện lịch sử này – một đặc điểm văn hóa độc đáo của Thủ đô, với một cách tiếp cận “đa dụng”: phục vụ cho mục đích du lịch và đồng thời hỗ trợ trong việc phát triển giao thông công cộng…

Mạng lưới tàu điện từ đó mở rộng ra các vùng ngoại ô như Yên Phụ, Bưởi, Cầu Giấy, Hà Đông, Bạch Mai, Đống Mác, và đặc biệt là dựa trên các tuyến đường bản địa. Có thể xem đó là kết quả của sự giao thoa Đông – Tây, tuy nhiên, vào giai đoạn 1989 – 1990, sau nhiều nỗ lực thay đổi, thành phố đã quyết định dừng hoạt động và loại bỏ hệ thống tàu điện. Quyết định này đã khiến Hà Nội mất đi một di sản tiềm năng quý báu. Trong khi đó, nhiều quốc gia châu Âu đã duy trì, nâng cấp và phát triển hệ thống tàu điện của họ, có tính kế thừa cao. Do đó, việc khôi phục tàu điện lịch sử của Hà Nội không chỉ có cơ sở lý luận và khoa học mà còn thể hiện tình yêu của người Hà Nội đối với di sản của họ. Chúng ta hy vọng rằng, trong tương lai gần, sẽ có một tuyến tàu điện hiện đại, nhưng vẫn mang hình ảnh của những đoàn tàu lịch sử và âm thanh của tiếng “leng keng” ngày xưa sẽ tái hiện trong cuộc sống đô thị.

Chắc hẳn nhiều người cũng đồng tình rằng, tàu điện là kí ức đáng nhớ của Thủ đô trên nhiều phương diện. Với nhiều thế hệ cư dân Hà Nội xưa, những cuộc hành trình trên những tuyến đường tàu điện nối về Bờ Hồ – trái tim của thành phố, đã trở thành biểu tượng văn hóa đích thực của Thủ đô. Hình ảnh những chiếc tàu lướt qua, mặc kín bụi bẩn của thời gian, mỗi khi được tái hiện trong các bản tư liệu, sân khấu và tác phẩm nghệ thuật, lại đánh thức nỗi nhớ sâu sắc về một thời đã qua. Giá trị của chúng là bằng chứng rõ ràng cho quá trình phát triển thành công, đóng góp vào việc tạo dựng nên một Thủ đô với nhiều tầng văn hóa độc đáo.

Nói thêm, mạng lưới tàu điện theo mô hình hướng tâm, với ga trung tâm nằm ngay bên hồ Hoàn Kiếm, thật sự là một thuật ngữ đô thị tuyệt vời, góp phần tạo nên sự độc đáo của không gian xung quanh Hồ Gươm. Điều này đã khiến mọi con đường đều dẫn về Thủ đô và, cùng với các yếu tố khác, biến Hồ Gươm thành một trung tâm mới và đặc biệt của Hà Nội. Mạng lưới tàu điện là những huyết mạch cơ bản của Hà Nội thời Pháp thuộc. Hoạt động và vẻ đẹp của chiếc tàu đó đã ghi sâu vào tâm trí và kí ức của tất cả người dân thủ đô lúc bấy giờ.

Mong rằng không lâu nữa, sẽ tồn tại một tuyến tàu điện tiên tiến, nhưng vẫn mang theo hình dáng của những đoàn tàu đặc biệt trong quá khứ và âm thanh đặc trưng của tiếng “leng keng” từ những ngày xưa sẽ vẫn vang vọng trong cuộc sống đô thị. Cách trình bày này giúp bạn hình dung quá trình vận chuyển và hình ảnh thực tế về chiếc tàu theo thời gian. Đồng thời, tác giả sử dụng văn bản để thể hiện một tư duy rõ ràng và trực tiếp, thể hiện niềm tự hào về Hà Nội, đất nước và lịch sử của họ.