Biện pháp đảo ngữ

Biện pháp đảo ngữ

1. Đảo ngữ là gì?

– Đảo ngữ là biện pháp tu từ thay đổi trật tự cấu tạo ngữ pháp thông thường của câu, nhằm nhấn mạnh ý, nhấn mạnh đặc điểm của đối tượng và làm câu thơ, câu văn thêm sinh động, gợi cảm, hài hòa về âm thanh,…

– Ví dụ:

“Lom khom dưới núi: tiều vài chú
Lác đác bên sông: chợ mấy nhà”

(Qua Đèo Ngang – Bà huyện Thanh Quan)

→ Tô đậm cảm giác hoang vắng, cô liêu…

“Chất trong vị ngọt mùi hương
Lặng thầm thay những con đường ong bay”

(Nguyễn Đức Mậu)

→ Tô đậm sức lao động bền bỉ của loài ong.

2. Phân loại đảo ngữ.

Hình thức của biện pháp đảo ngữ khá đa dạng, chúng ta có thể phân loại đảo ngữ thành hai loại như sau:

– Đảo ngữ các thành phần trong câu:

Ví du: Đảo vị ngữ lên trước chủ ngữ “Lác đác bên sông rợ mấy nhà” thay vì “Mấy rợ, mấy nhà lác đác bên sông”.

– Đảo ngữ các thành tố cụm từ:

Ví dụ: Đảo ngữ các thành tố thành “Biếc đồi nương” thay vì “Đồi nướng biếc”

3. Tác dụng biện pháp đảo.

– Giúp nhấn mạnh các hình ảnh, sự vật, con người để gây sự chú ý cho người đọc.

– Thể hiện được những cảm xúc, tâm tư giấu kín của người viết, người nói.

– Làm tăng sức gợi cảm, gợi hình và sinh động cho câu thơ, câu văn.

– Thay đổi trật tự câu từ để tạo ra dụng ý nghệ thuật, tạo ra sắc thái tu từ.

* Ví dụ minh họa.

Ví dụi 1. Nêu tác dụng của biện pháp đảo ngữ được sử dụng trong bài thơ sau:

“Bên này là núi uy nghiêm
Bên kia là cánh đồng liền chân mây
Xóm làng xanh mát bóng cây
Sông xa trắng cánh buồm bay lưng trời”

(Quê em – Trần Đăng Khoa)

→ Các từ “xanh mát” ở trong câu thơ thứ ba và “trắng” ở trong câu thơ thứ tư; các tính từ này thường được diễn đạt như sau: bóng cây xanh mát, cánh buồm trắng. Cách diễn đạt đảo ngữ “xanh mát bóng cây”; “trắng cánh buồm”, làm cho hai tính từ tai liệu của nhung tây được chuyển loại “xanh mát”, “trắng” mang đặc điểm của động từ có tác dụng nhấn mạnh ý miêu tả và gợi cảm xúc cho người đọc.

Ví dụ 2. Hãy chỉ rõ các từ được dùng theo biện pháp đảo ngữ trong đoạn thơ dưới đây và nêu tác dụng gợi tả, gợi cảm của chúng

“Dừng chân nghỉ lại Nha Trang
Hiu hiu gió thổi, trời quang tuyệt vời.
Xanh xanh mặt biển da trời,
Cảnh sao quyến rũ lòng người khó quên.”

→ Các từ được dùng theo biện pháp đảo ngữ trong đoạn thơ lần lượt là “hiu hiu” và “xanh xanh”. Tác dụng: “Hiu hiu” gợi mức độ nhẹ nhàng của cơn gió và cảm giác dễ chịu, thư thái trong cảnh vật và trong chính cảm xúc của tác giả – người khách qua đường nán lại dừng chân nghỉ ngơi. “Xanh xanh” gợi màu sắc của biển trời và cảm xúc có phần lạ lẫm, bất ngờ của tác giả trước thiên nhiên, đất trời tươi đẹp nơi đây.

Như vậy, cả hai từ đều có tác dụng làm tăng tính gợi hình mạnh mẽ cho ý thơ, khiến người đọc hình dung ra trước mắt một khung cảnh thiên nhiên nên thơ, trữ tình.

Ví dụ 3: Những câu nào trong đoạn thơ, đoạn văn dưới đây có chủ định tai liệu của nhung tây diễn đạt ngược với trật tự bình thường của các bộ phận trong câu (đảo ngữ – ví dụ: bộ phận vị ngữ đặt trước bộ phận chủ ngữ)? Tác giả diễn đạt như vậy nhằm nhấn mạnh ý gì?

a.

Đã tan tác những bóng thù hắc ám
Đã sáng lại trời thu tháng Tám
Trên đường ta về lại Thủ đô
Cờ đỏ bay quanh tóc bạc Bác Hồ!

(Tố Hữu)

b.

Trong xanh ánh mắt
Trong vắt nhãn lồng
Chim ăn nhãn ngọt
Bồi hồi nhớ ông!

(Trần Kim Dũng)

c.

Mỗi mùa xuân thơm lừng hoa bưởi
Rắc trắng vườn nhà những cánh hoa vương
…
Đẹp lắm anh ơi! Con sông Ngàn Phố!
Sáng cả đôi bờ hoa bưởi trắng phau!

(Tô Hùng)

d. Đã qua rồi cái thời túp lều nửa sàn nửa đất, xiêu vẹo dựa vào lưng núi. Ngày nay, bốn mươi ngôi nhà, cột gỗ kê đá tảng, nằm giữa các vườn hoa quả.

(Đặng Quang Tình)

Những câu có đảo ngữ: a, b, c.

Đã tan tác những bóng thù hắc ám
Đã sáng lại trời thu tháng Tám

a. Trong xanh ánh mắt
Trong vắt nhãn lồng
Chim ăn nhãn ngọt
Bồi hồi nhớ ông!

b. Rắc trắng vườn nhà những cánh hoa vương
… Sáng cả đôi bờ hoa bưởi trắng phau!

c. Đã qua rồi cái thời túp lều nửa sàn nửa đất, xiêu vẹo dựa vào lưng núi.

→ Diễn đạt như vậy nhằm nhấn mạnh các ý nêu trong bộ phận vị ngữ (“Đã tan tác”, “Đã sáng lại”, “Trong xanh”, “Trong vắt”, “Rắc trắng vườn nhà”, “Sáng cả đôi bờ”, “Đã qua rồi”).

Ví dụ 4. Chỉ ra câu thơ, câu văn có sử dụng biện pháp tu từ tai liệu của nhung tây đảo ngữ trong các trường hợp sau:

Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.

(Trần Tế Xương, Thương vợ)

Xóm làng xanh mát bóng cây
Sông xa trắng cánh buồm bay lưng trời

(Trần Đăng Khoa, Quê em)

Chị Dậu về đến đầu nhà đã nghe tiếng khóc khàn khàn của hai đứa trẻ. Sấp ngửa, chị chạy vào cổng, quẳng cả rổ mẹt, mê nón xuống sân, rồi vội vàng chị vào trong nhà.

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

→ Các câu thơ câu văn có sử dụng biện pháp tu từ đảo ngữ:

Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.

Xóm làng xanh mát bóng cây
Sông xa trắng cánh buồm bay lưng trời.

Sấp ngửa, chị chạy vào cổng, quẳng cả rổ mẹt, mê nón xuống sân, rồi vội vàng chị vào trong nhà.