Phân tích hình tượng người lái đò trên sông Đà

phan-tich-hinh-tuong-nguoi-lai-do-song-da-trong-tuy-but-song-da-nguyen-tuan

Phân tích hình tượng người lái đò trên sông Đà qua tùy bút Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân.

Mở bài:

Tập tùy bút Sông Đà là kết quả của chuyến đi thực tế vùng đất Tây Bắc của nhà văn Nguyễn Tuân. Đây là một tuyển tập với mười lăm tùy bút và một bài thơ phác thảo. Thiên nhiên và con người Tây Bắc đã tạo điều kiện để nhà văn Nguyễn Tuân hoàn thành những trang viết độc đáo, tài hoa và hấp dẫn về miền đất Tây Bắc. Tập tùy bút ra đời góp thêm cho nền văn học nước nhà những trang viết đầy giá trị khẳng định cuộc sống và con người Tây Bắc trong sự nghiệp xây dựng đất nước. Trong đó, vẻ đẹp hình tượng người lái đò trên sông Đà trong Người lái đò sông Đà để lại trong lòng người đọc những ấn tượng đặc sắc, không thể phai mờ.

Thân bài:

Một trong những thành công của Nguyễn Tuân trong tập tùy bút Người lái đò sông Đà chính là xây dựng hình tượng người lái đò trên Sông Đà. Trong thiên tùy bút này, nhà văn với phong cách độc đáo của mình đã khắc họa thành công hình tượng người lái đò tài ba dũng cảm, gây một ấn tượng khó phai mờ trong lòng người đọc, một người lao động bình thường được nhìn nhận dưới góc độ của một người nghệ sĩ trong lao động.

Trên cái nền của một con sông Đà hung bạo và hiểm ác “như kẻ thù số một của con người”, Nguyễn Tuân đã xây dựng thành công hình tượng người lái đò trí dũng, bình dị và là một nghệ sĩ trong nghệ thuật vượt thác bao ghềnh. Nhân vật ông lái đò trong tác phẩm thực sự đã trở thành một hình tượng chân thật, sống động, là nơi kí thác những ý tưởng thẩm mĩ của nhà văn, một con người suốt đời khao khát kiếm tìm cái đẹp và khẳng định cái đẹp.

Có thể nói nhân vật ông lái đò chắc chắn sẽ trở nên mờ nhạt nếu Nguyễn Tuân chỉ miêu tả ông trong cuộc sống mưu sinh phẳng lặng trên dòng sông hiền hòa thơ mộng. Cuộc sống mưu sinh hằng ngày của ông lái đò ở đây đã được nhà văn miêu tả đó là một cuộc chiến sinh tồn với thiên nhiên khắc nghiệt của Tây Bắc. Hình tượng ông lái đò hiện lên với vẻ đẹp kiêu hãnh trong mối trương quan với sự dữ dội mà kì vĩ của nhân vật sông Đà. Đây có lẽ cũng chính là dụng ý nghệ thuật của nhà văn.

Người lái đò không phải là một thanh niên trai trẻ như trong câu chuyện vượt thác của Võ Quảng. Đó là một người đã gần bảy mươi tuổi với một vẻ bề ngoài khá ấn tượng. Người lái đò với thân hình cao to, gọn quánh như chất sừng mun. Đôi tay dài lêu nghêu như cái sào. Hai chân ông lúc nào cũng khuỳnh khuỳnh gò lại như lúc nào cũng kẹp lấy một cái cuốn lái tưởng tượng.

Với tính cách của một người ưa mạo hiểm, ông làm nghề chở đò dọc trên sông Đà. Điều dặc biệt khiến người ta chú ý là ông không thích lái thuyền trên những quãng sông bằng phẳng mà chỉ thích lái đò trên những quãng sông nhiều ghềnh thác.

Đặc biệt trí nhớ của ông có lẽ khó ai bì kịp: “trí nhớ của ông được rèn luyện cao độ bằng cách lấy mặt mà nhớ tỉ mỉ như đóng đanh vào lòng tất cả luống nước của tất cả con thác hiểm trở. Sông Đà, đối với ông như một trường thiên anh hùng ca mà ông đã thuộc đến cả những cái chấm than chấm câu và đoạn xuống dòng”.

Không chỉ có vậy, vẻ đẹp ấn tượng về ông lái đò là sự tồn tại sống động trước thử thách ghê gớm của sông Đà. Cũng chính vì lẽ đó mà Nguyễn Tuân đã “ghi ở đoạn nàu cái hình ảnh chiến đấu gian lao của người lái đò trên chiến trường sông Đà, trên một quãng thủy chiến ở mặt trận sông Đà”.

Hình tượng người lái đò xuất hiện thật đậm nét, dữ dội trước “thạch trận”. Đó là một trận địa bằng đá “bày thạch trận trên sông. Đám tảng, đám hòn chia làm ba hàng chặn ngang trên sông đòi ăn chết cái thuyền, một cái thuyền đơn độc”. Sông Đà lúc này hiện lên thật dữ dội, thật ghê gớm. Nó như một con thủy quái rình rập và sẵn sàng vồ lấy bất cứ con thuyền nào đi qua. Khi chiếc thuyền vụt tới thì cũng là lúc trận đồ bát quái trên sông được bày xong “phối hợp với đã, với nước thác reo hò làm thanh viện cho đã, những hòn đá bệ vệ oai phong lẫm liệt”. Chính lúc này hình ảnh ông lái đò hiện lên mới thật oai phong đầy bản lĩnh.

Trong cái trùng vi thạch trận thứ nhất, sông nước như muốn nuốt chửng con thuyền nhỏ nhoi, người lái đò vẫn bình tĩnh “giữ mái chèo khỏi bị hất lên khỏi sóng trận địa phóng thẳng vào mình”. Mặc dù sóng nước như một đội quân hùng mạnh đang liều mạng tấn công, đội cả thuyền lên, thậm chí chúng đánh cả những đòn độc hiểm nhất “đá trái, thúc vào gối vào bụng vào hông thuyền… cả cái luống nước vô sở bất chí ấy bóp chặt lấy hạ bộ người lái đò” nhưng ông lái đò vẫn “cố nén vết thương, hai chân vẫn kẹp chặt lấy cuống lái, mặt méo bệch đi”. Ông lái vẫn tỉnh táo, ngắn gọn ra lệnh trên cái thuyền sáu bơi chèo.

Thế là phá xong cái trùng vi thạch trận thứ nhất nhưng ông vẫn chưa thể nghỉ ngơi dù chỉ là một phút mà phải tiếp tục phá luôn vòng vây thứ hai. Ở vòng vây thứ hai này trận thế sông nước mở ra còn nguy hiểm hơn ở vùng vây thứ nhất. Nó tăng thêm nhiều cửa tử để đánh lừa con thuyền vào, và cửa sinh lại bố trí lệch qua phía bờ hữu ngạn. Với bản lĩnh của một người đã lái đò hàng chục năm trên sông nước, ông lái đã nắm chắc “binh pháp của thần sông. Ông đã thuộc quy luật phục kích của lũ đá nơi ải nước hiểm trở này”. Với kinh nghiệm dày dặn “cưỡi lên thác Sông Đà, phải cưỡi đến cùng như là cưỡi hổ”, ông lái đò lần lượt đánh bại sự vây hãm của sóng nước. Dòng thác hùm beo đang hồng hộc tế mạnh trên sông đá. Nắm chặt được cái bờm sớm đúng luồng rồi, ông lái đò ghì cương lái, bám chắc lấy cái luồng nước đúng mà phóng nhanh vào cửa sinh, mà lái miết một đường chéo về phía cửa đá ấy. Bốn năm bọn thủy quân cửa ải nước trên bờ trái liều xô ra định níu lấy nhau thuyền lôi vào tập đoàn cửa tử. Ông đò vẫn nhớ mặt bọn này, đứa thì ông tránh mà rảo bơi chèo, đứa thì ông đè sấn lên mà chặt đôi ra để mở đường tiến.

Hết trùng vây thứ hai nhưng vẫn chưa được phép lơ là, ông lái tiếp tục đưa con thuyền của mình vượt qua cái rùng vi thạch trận cuối cùng “ít cưả hơn, bên trái bên phải đều là luồng chết cả. Cái luồng sống ở chặng thứ ba này lại ở giữa ngay bọn hậu vệ đá của con thác”.

Trong trận chiến cuối cùng này hình tượng người lái đò hiện lên thật dũng mãnh. Thuyền vút qua cổng đá cảnh mở, cánh khép. Vút, vút, cửa ngoài, cửa trong cùng, thuyền như một mũi tên tre xuyên nhanh qua hơi nước, vừa xuyên vừa tự động lái được, lượn được. Thế là hết thác.

Bằng một hệ thống những ngôn ngữ đầy chất tạo hình cùng với sự am hiểu sâu sắc về sông Đà, Nguyễn Tuân đã đem đến cho người đọc những cảm giác mạnh đến nghẹt thở trong trận chiến đầy kịch tính giữa con người với thiên nhiên.

Qua cuộc “ác chiến” giữa con người và dòng sông, nhà văn đã ca ngợi phẩm chất tốt đẹp của người lao động bình thường nhưng mang khí phách của một anh hùng trong cuộc chiến đấu đầy nguy hiểm với thiên nhiên hung bạo.Vì thế, người đọc có thể bắt gặp ở đây hình tượng người lái đò trên sông Đà rất tài hoa nghệ sĩ bên cạnh nét đẹp của lòng dũng cảm và bản lĩnh cao cường trước những thử thách của thiên nhiên. Đây cũng chính là một đặc điểm nổi bật trong phong cách của Nguyễn Tuân đó là “thiên nhiên hay con người đều được chú ý khám phá ở phương diện văn hóa mĩ thuật của nó”.

Tuy nhiên, khi miêu tả hình tượng người lái đò, Nguyễn Tuân có phần cường điệu để nói hết sự vất vả của nghề sông nước nhưng xét cho cùng mục đích chính của nhà văn vẫn là khắc họa vẻ đẹp của ông lái đò, một người lao động bình thường mà phi thường. Hình tượng ông lái đò trên sông Đà là một biểu tượng đẹp về con người Việt Nam mới trong sự nghiệp xây dựng đất nước. Đó cũng chính là vẻ đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng có ngay trong cuộc sống lao động hằng ngày chứ không phải nhất thiết là bom đạn chiến tranh.

Hình tượng ông lái đò, qua những trang viết của Nguyễn Tuân, hiện lên là một người lao động bình thường đã trở thành dũng sĩ trong cuộc vật lộn với ghềnh thác. Nhưng khi trở về với cuộc sống đời thường vẫn giữ nét tính cách đáng quý, giản dị, khiêm nhường. Cũng như bao người bạn đò khác, ông lái đò hàng ngày tung hoành trên sông nước và thậm chí đã có thâm niên hàng chục năm nhưng đêm về vẫn rất bình dị. Đêm cắm sào dừng thuyền, nhà đò đốt lửa trong hang đá, nước ống cơm lam và toàn bàn về cá anh vũ cá dầm xanh, về những cái hầm cá hang cá mùa khô nổ những tiếng to như mìn bộc phá rồi cá túa ra tràn đầy ruộng.

Cũng chẳng thấy ai bàn về cuộc chiến thắng vừa qua nơi cửa ải nước đủ tướng dữ quân tợn vừa rồi. Cuộc sống của họ là ngày nào cũng chiến đấu với sông Đà dữ dội, ngày nào cũng giành lấy cái sống từ tay những cái thác, nên nó cũng không có gì là hồi hộp đáng nhớ… “Họ nghĩ thế lúc ngừng chèo”.

Có thể khẳng định rằng Người lái đò sông Đà là một bài ca về cuộc sống lao động, ca ngợi vẻ đẹp của con người lao động chính vì thế mà ông lái đò cho dù đã làm nghề lái đò vài chục năm mà trên ngực vẫn còn “bầm tụ” một “củ khoai nâu” mà Nguyễn Tuân gọi đó là “cái hình ảnh quý giá của một thứ huân lao động siêu hạng”.

Kết bài:

Với nét bút tài hoa uyên bác, trí tưởng tượng phong phú cùng với việc vận dụng tri thức và ngôn ngữ điêu luyện của nhiều ngành văn hóa nghệ thuật khác nhau Nguyễn Tuân đã cung cấp cho người đọc kiến thức và tri thức về cuộc sống, về văn hóa và lịch sử, địa lý,… Người lái đò sông Đà còn là một khối kiến trúc thẩm mĩ độc đáo, giúp ta cảm nhận được cái đẹp một cách sâu sắc đó là vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên đất nước. Đặc biệt hơn, đó là vẻ đẹp tài hoa nghệ sĩ của người lao động – người lái đò sông Đà. Qua đây ta còn thấy được vốn kiến thức uyên bác, phong phú và tài năng bậc thầy của Nguyễn Tuân trong nghệ thuật miêu tả.