Tục ngữ là gì?

Tục ngữ là gì?

1. Khái niệm tục ngữ.

Tục ngữ là những câu nói hoàn chỉnh, đúc kết kinh nghiệm của nhân dân về thiên nhiên và lao động sản xuất, về con người và xã hội. Tục ngữ thiên về trí tuệ nên thường được ví von là “trí khôn dân gian”. Trí khôn đó rất phong phú mà cũng rất đa dạng nhưng lại được diễn đạt bằng ngôn từ ngắn gọn, xúc tích, dễ nhớ, giàu hình ảnh và nhịp điệu. Có thể coi tục ngữ là văn học nói dân gian nên thường được nhân dân vận dụng trong đời sống sinh hoạt, giao tiếp cộng đồng và xã hội hay hẹp hơn như lời ăn tiếng nói và khuyên răn.

Theo Nguyễn Lân trong “Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam”: “Tục ngữ là những câu hoàn chỉnh, có ý nghĩa trọn vẹn, nói lên hoặc một nhận xét về tâm lý, hoặc một lời phê phán, khen hay chê, hoặc một câu khuyên nhủ, hoặc một kinh nghiệm về nhận thức tự nhiên hay xã hội”.

Tục ngữ được hình thành từ cuộc sống thực tiễn, trong đời sống sản xuất và đấu tranh của nhân dân, do nhân dân trực tiếp sáng tác; được tách ra từ tác phẩm văn học dân gian hoặc ngược lại; được rút ra tác phẩm văn học bằng con đường dân gian hóa những lời hay ý đẹp hoặc từ sự vay mượn nước ngoài.

Khối lượng tục ngữ Việt Nam do nhân dân lao động sáng tạo và lưu truyền, tích lũy từ lâu đời rất phong phú. Tục ngữ cung cấp cho lời ăn tiếng nói hàng ngày của nhân dân, cho ngôn ngữ văn chương một hình thức biểu hiện súc tích, có tính khái quát cao. Tục ngữ là thể loại văn học dân gian nhằm đúc kết kinh nghiệm, tri thức của nhân dân dưới hình thức những câu nói ngắn gọn, súc tích, có nhịp điệu, dễ nhớ, dễ truyền.

2. Đặc trưng về nội dung.

Tục ngữ được cấu tạo trên cơ sở thực tế, do lý trí nhiều hơn là do xúc cảm. tư tưởng biểu hiện trong tục ngữ là tư tưởng đanh thép, sắc bén, rút ở cuộc đời. Ở tục ngữ, tính chất phản phong là mạnh hơn cả.

Về nội dung, tục ngữ là những nhận định sau kinh nghiệm của con người về lao động, sản xuất, về cuộc sống trong gia đình, xã hội. Nội dung ấy vừa phong phú, vừa vững chắc, vì nó đã được đúc kết qua nhiều thế hệ của con người.

Ví dụ:

– Quá mù ra mưa.
– Đông sao thì nắng, vắng sao thì mưa.
– Vỏ quýt dày có móng tay nhọn.
– Cái sảy nảy cái ung.
– Cõng rắn cắn gà nhà.

3. Đặc trưng về hình thức.

Tục ngữ ban đầu chỉ là những câu nói xuôi tao, hợp lý, sau dần mới trở thành những câu đối có vần vè, gọn gàng hơn. Tục ngữ không nhất thiết, nhưng phần lớn đều có vần vè, hay có  đối.

Ví dụ:

– No nên bụt, đói nên ma.
– Bút sa, gà chết.
– Có tật giật mình.

Còn có những câu vần cách, cách hai chữ, ba chữ.

– May tay hơn hay thuốc.
– Đi chợ ăn quà, về nhà đánh con.
– Tháng bảy heo may, chuồn chuồn bay thì bão.
– Gà cựa dài thịt rắn, gà cựa ngắn thịt mềm.

Hoặc thể lục bát:

– Cá tươi thì xem lấy mang.
Người khôn xem lấy hai hàng tóc mai.

– Mẹ già như ánh trăng khuya,
Dịu dàng soi tỏ bước đi con hiền.

Đa số tục ngữ đều có vần, gồm 2 loại: vần liền và vần cách. Các kiểu ngắt nhịp: trên yếu tố vần, trên cơ sở vế, trên cơ sở đối ý, theo tổ chức ngôn ngữ thơ ca… Sự hòa đối là yếu tố tạo sự cân đối, nhịp nhàng, kiến trúc vững chắc cho tục ngữ. Hình thức đối: đối thanh, đối ý. Tục ngữ có thể có 1 vế, chứa 1 phán đoán, nhưng cũng có thể có thể gồm nhiều vế, chứa nhiều phán đoán.

Tóm lại xét về sự phong phú cả về mặt nội dung cũng như hình thức, ta có thể thấy tục ngữ đã phát triển. Giữa hình thức và nội dung, tục ngữ có sự gắn bó chặt chẽ, một câu tục ngữ thường có hai nghĩa: nghĩa đen và nghĩa bóng. Tục ngữ có tính chất đúc kết, khái quát hóa những nhận xét cụ thể thành những phương châm, chân lý. Hình tượng của tục ngữ là hình tượng ngữ ngôn được xây dựng từ những biện pháp so sánh, nhân hóa, ẩn dụ.

4. Phân biệt tục ngữ và thành ngữ.

Xem thêm:

• 

  Khái quát về thể loại truyện (tác phẩm tự sự)

• Giọng điệu trong thơ

• Nhịp điệu trong thơ

• 

  Khái niệm thơ là gì ?

• 

  Đặc điểm chính của thể thơ thất ngôn bát cú luật Đường

• 

  Ý nghĩa câu tục ngữ: Trời nắng chóng trưa, trời mưa chóng tối

• 

  Ý nghĩa câu tục ngữ: Trăng quầng thì hạn, trăng tán thì mưa

• 

  Ý nghĩa câu tục ngữ: Gió heo may, chuồn chuồn bay thì bão

• 

  Ý nghĩa câu tục ngữ: Tháng Giêng rét đài, tháng Hai rét lộc, tháng Ba rét nàng Bân

• 

  Ý nghĩa câu tục ngữ: Chuồn chuồn bay thấp thì mưa / Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm