Đọc hiểu văn bản "Chữ người tử tù" (Nguyễn Tuân).

doc-hieu-van-ban-chu-nguoi-tu-tu-cua-nguyen-tuan

Nội dung:

Đọc – hiểu văn bản:

“Chữ người tử tù”
(Nguyễn Tuân)

I. Tìm hiểu chung:

1. Tác giả.

– Nguyễn Tuân (1910-1987) sinh ra trong một gia đình nhà nho khi Hán học đã tàn. Ông là một nghệ sĩ tài hoa, uyên bác, có cá tính độc đáo. Nguyễn Tuân sáng tác ở nhiều thể loại, song đặc biệt thành công ở thể loại tùy bút.

– Ngòi bút phóng túng và có ý thức sâu sắc về cái tôi cá nhân.

– Sở trường là tuỳ bút.

– Tác phẩm tiêu biểu: “Vang bóng một thời “. Được in lần đầu 1940 gồm 11 truyện ngắn viết về một thời đã xa nay chỉ còn vang bóng.

2. Truyện ngắn: Chữ người tử tù.

– Lúc đầu có tên là: Dòng chữ cuối cùng, in 1938 trên tạp chí Tao đàn , sau đó đổi tên thành: Chữ người tử tù và được in trong tập truyện Vang bóng một thời.

+ Nhân vật chính: Phần lớn là nho sĩ cuối mùa – những con người tài hoa, bất đắc chí, dùng cái tôi tài hoa ngông nghênh và sự thiên lương để đối lập với xã hội phàm tục.

+ Là ‘‘ một văn phẩm đạt tới sự toàn thiện, toàn mĩ’’ (Vũ Ngọc Phan)

II. Đọc hiểu văn bản:

1. Tình huống truyện :

– Cuộc gặp gỡ khác thường của hai con người khác thường :

+ Viên quản ngục- kẻ đại diện cho quyền lực tăm tối nhưng lại khao khát ánh sáng và chữ nghĩa.

+ Huấn Cao – người tử tù có tài viết chữ đẹp, chống lại triều đình phong kiến.

– Cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và viên quản ngục trong tình thế đối nghịch, éo le:

+ Xét trên bình diện xã hội:

Quản ngục là người địa diện cho trật tự xã hội, có quyền giam cầm, tra tấn.
Huấn Cao là người nổi loạn, đang chờ chịu tội.

+ Xét trên bình diện nghệ thuật: o Họ đều có tâm hồn nghệ sĩ.

Huấn Cao là người tài hoa: coi thường, khinh bỉ những kẻ ở chốn nhơ nhuốc.
Quản ngục: biết quý trọng, tôn thờ cái đẹp, yêu nghệ thuật thư pháp, xin chữ Huấn Cao.

– Kịch tính lên đến đỉnh điểm khi viên quản ngục nhận lệnh chuyển các tử tù ra pháp trường.

→ Tình huống truyện là tình thế xảy ra truyện; khoảng khắc sự sống hiện ra rất đậm đặc, khoảng khắc có khi chứa đựng cả một đời người, thể hiện mâu thuẫn hoặc quan hệ giữa nhân vật này với nhân vật khác hoặc mâu thuẫn trong lòng một nhân vật,quan hệ giữa nhân vật và xã hội, môi trường… góp phần thể hiện chủ đề: cái đẹp, cái thiên lương đã thắng thế.

2. Nhân vật Huấn Cao:

a. Một người nghệ sĩ tài hoa trong nghệ thuật thư pháp:

– Người khắp vùng tỉnh Sơn khen Huấn Cao là người có tài viết chữ “rất nhanh và rất đẹp”. Tài viết chữ Hán – nghệ thuật thư pháp

– “ Chữ ông Huấn Cao đẹp lắm, vuông lắm … có được chữ ông Huấn mà treo là có một báu vật ở trên đời”.

– Ca ngợi tài của Huấn Cao, nhà văn thể hiện quan niệm và tư tưởng nghệ thuật của mình: + Kính trọng, ngưỡng mộ người tài,

+ Trân trọng nghệ thuật thư pháp cổ truyền của dân tộc.

b. Một con người có khí phách hiên ngang bất khuất:

– Là thủ lĩnh của phong trào khởi nghĩa chống lại triều đình.

– Ngay khi đặt chân vào nhà ngục:

+ Trước câu nói của tên lính áp giải: không thèm để ý, không thèm chấp.

+ Thản nhiên rũ rệp trên thang gông: “Huấn Cao lạnh lùng … nâu đen”. Đó là khí phách, tiết tháo của nhà Nho uy vũ bất nắng khuất. – Khi được viên quản ngục biệt đãi: “ Thản nhiên nhận rượu thịt ” như “ việc vẫn làm trong cái hứng bình sinh ” phong thái tự do, ung dung, xem nhẹ cái chết.

– Trả lời quản ngục bằng thái độ khinh miệt đến điều “Ngươi hỏi ta muốn gì …vào đây”.

Không quy luỵ trước cường quyền.

→ Đó là khí phách của một người anh hùng.

c. Một nhân cách, một thiên lương cao cả:

– Tâm hồn trong sáng, cao đẹp: “Không vì vàng ngọc hay quyền thê mà ép mình viết câu đối bao giờ” , và chỉ mới cho chữ ba người bạn thân ” trọng nghĩa, khinh lợi, chỉ cho chữ những người tri kỉ.

– Khi chưa biết tấm lòng của quản ngục: xem y là kẻ tiểu nhân đối xử coi thường, cao ngạo. – Khi biết tấm lòng của quản ngục:

+ Cảm nhận được “ Tấm lòng biệt nhỡn liên tài” và hiểu ra “Sở thích cao quý” của quản ngục + Huấn Cao nhận lời cho chữ Chỉ cho chữ những người biết trân trọng cái tài và quý cái đẹp.

– Câu nói của Huấn Cao: “Thiếu chút nữa … trong thiên hạ” → thể hiện sự trân trọng đối với những người có sở thích thanh cao, có nhân cách cao đẹp.

→ Huấn Cao là một anh hùng – nghệ sĩ, một thiên lương trong sáng.

– Quan điểm của Nguyễn Tuân: Cái tài phải đi đôi với cái tâm, cái đẹp và cáci thiện không thể tác rời nhau → Quan niệm thẩm mỹ tiến bộ.

→ Huấn Cao mang cột cách của một nghệ sĩ tài hoa; có khí phách của một trang anh hùng nghĩa liệt; sáng ngời vẻ đạp trong sáng của người có thiên lương,… Vẻ đẹp tài hoa, khí phách hiên ngang, thiên lương trong sáng ở Huấn Cao kết tinh trong cảnh cho chữ – một cảnh tượng xưa nay chưa từng có. Ở đó, cái đẹp, cái thiện và nhân cách cao thượng của con người đã chiến thắng, tỏa sáng. Qua hình tượng Huấn Cao, Nguyễn Tuân muốn khẳng định cái đẹp là bất diệt, cái tài và cái tâm, cái đẹp và cái thiện không thể tách rời; thể hiện sự trân trọng những giá trị tinh thần của dân tộc.

– Huấn Cao gợi người đọc nghĩ đến Cao Bá Quát – một danh sĩ đời Nguyễn- cầm đầu cuộc khởi nghĩa Mĩ Lương chống triều đình Tự Đức bị thất bại: Nhất sinh đê thủ bái hoa mai.

3. Nhân vật quản ngục:

– Kẻ say mê chơi chữ đến kỳ lạ.

– Kiên trì nhẫn nhại, công phu, quyết xin chữ cho bằng được.

– Suốt đời chỉ có một ao ước: Có được chữ Huấn Cao mà treo trong nhà …

– Có sở thích cao quí đến coi thường cả tính mạng sống của mình: Muốn chơi chữ Huấn Cao. Dám nhờ Thơ lại xin chữ. Đối đãi đặc biệt với tử tù.

→ Đó là cuộc chạy đua nguy hiểm, nếu lộ chuyện quản ngục chắc chắn không giữ được mạng sống.

– Muốn xin chữ của Huấn Cao.

+ Lần đầu: Bí mật sai thầy Thơ dâng rượu thịt đều đều.

+ Lần hai: Nhẹ nhàng, khiêm tốn nhưng bị Huấn Cao miệt thị, xua đuổi, mà vẫn ôn tồn, nhã nhặn.

– Chọn nhầm nghề. Giữa bọn người tàn nhẫn, lừa lọc, thì hắn lại có tính cách dịu dàng…biết trọng người ngay.

– Một tâm hồn nghệ sỹ tài hoa đã lạc vào chốn nhơ bẩn. Tuy làm nghề thất đức nhưng có một tâm hồn.

→ Trong xã hội phong kiến suy tàn, chốn quan trường đầy rẫy bất lương vô đạo, Quản ngục đúng là một con người Vang bóng.

– Một tấm lòng trong thiên hạ….một âm thanh trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luận đều hỗn loạn xô bồ.

– Biết phục khí tiết, biết qúi trọng người tài và yêu quí cái đẹp – một tấm lòng Biệt nhỡn liên tài.

→ Quản ngục là người có tâm hồn nghệ sĩ, coi trọng cái đẹp, có tấm lòng “Biệt nhỡn liên tài”; say mê kính trọng tài hoa và nhân cách anh hùng của Huấn Cao; dám bất chấp luật pháp, làm đảo lộn trật tự trong nhà tù, biến một kẻ tử tù thành thần tượng để tôn thờ. Ngục quan có những phẩm chất khiến Huấn Cao cảm kích coi là “ một tấm lòng trong thiên hạ” và tác giả coi đó là “ một thanh âm trong trẻo…”.Qua nhân vật này, nhà văn muốn nói, trong mỗi con người đều ẩn chứa tâm hồn yêu cái đẹp, cái tài. Cái đẹp chân chính, trong bất cứ hoàn cảnh nào vẫn giữ được “phẩm chất”, nhân cách”.

4. Cảnh Huấn Cao cho chữ viên Quản ngục.

– Trong không gian chật hẹp, ẩm ướt, tối tăm, bẩn thỉu, khói bốc nghi ngút, dưới ánh sáng của ngọn đuốc tẩm dầu là hình ảnh 3 cái đầu chụm lại. Một người tù cổ mang gông chân vướng xiềng đang tô đậm những nét chữ trên vuông lụa trắng tinh, cạnh viên quản ngục khúm núm, thầy thơ lại run run.

– Đó là một cảnh tượng xưa nay chưa từng có:

+ Việc cho chữ vốn là một việc thanh cao, một sáng tạo nghệ thuật lại diễn ra trong một căn buồng tối tăm, chật hẹp….. Cái đẹp lại được sáng tạo giữa chốn hôi hám, như bẩn; thiên lương cao cả lại toả sáng ở chính nơi bóng tối và cái ác đang ngự trị

+ Người nghệ sĩ tài hoa say mê tô từng nét chữ không phải là người được tự do mà “ cổ đeo gông, chân vướng xiềng..”

+ Trật tự, kỉ cương trong nhà tù bị đảo ngược hoàn toàn: người tử tù lại ở trong tư thế bề trên, uy nghi, lồng lộng. Còn kẻ quyền uy lại khúm núm run run, kính cẩn, vái lạy tù nhân. Trong chốn ngục tù tăm tối đó, không phải cái xấu cái ác đang làm chủ mà chính là cái đẹp, cái thiện cái cao cả đã chiến thắng và toả sáng

– Trong chốn ngục tù ấy cái đẹp, cái thiện, cái cao cả đã chiến thắng và toả sáng. Đây là việc làm của kẻ chi âm dành cho người tri kỷ, của một tấm lòng đền đáp một tấm lòng. Cái tâm đang điều khiểm cái tài, cái tâm cái tài đang hoà vào nhau để sáng tạo cái đẹp.

→ Tác giả dựng lên thật đẹp nhóm tượng đài thiên lương với bút pháp tài năng bậc thầy về ngôn ngữ.

– Chi tiết thể hiện tư tưởng tác phẩm: Dù thực tại có tối tăm tàn bạo đến đâu cũng không thể tiêu diệt được cái đẹp. Cái đẹp bất khả chiến bại. Niềm tin mãnh liệt thuộc về chủ nghĩa nhân văn sáng giá của nghệ thuật Nguyễn Tuân, đó là một lối sống, một nhân cách, một mẫu người.

III. Tổng kết:

1. Nghệ thuật:

– Tạo tình huống truyện độc đáo, đặc sắc.

– Sử dụng thành công thủ pháp đối lập tương phản.

– Xây dựng thành công nhân vật Huấn Cao – người hội tụ nhiều vẻ đẹp.

– Ngôn ngữ góc cạnh, giàu hình ảnh, có tính tạo hình, vừa cổ kính vừa hiện đại.

2. Ý nghĩa văn bản:

“Chữ người tử tù” khẳng định và tôn vinh sự chiến thắng của ánh sáng, cái đẹp, cái thiện và nhân cách cao cả của con người đồng thời bộc lộ lòng yêu nước thầm kín của nhà văn.